اسید هیومیک ترکیبی از مواد هوموس دار می باشد که از تجزیه بیولوژیکی هر گونه پسماند آلی به دست می آید. هیومیک اسید ترکیبی از برخی اسیدها، کربوکسیل و ترکیبات فنولات است. در نتیجه خاصیت های شناخته شده اسیدهای پایه را ندارد؛ بلکه به دلیل اندک pH اسیدی (۳٫۸ تا ۵) و اینکه دارای ترکیبات هوموس است، آن را اسید هیومیک می نامند. ترکیبات هوموسی همچون هیومیک و فولویک به عنوان کود کشاورزی آلی در زراعت استفاده دارند و در دو فاز جامد و مایع تولید می شوند.
هیومیک اسید چیست؟
مواد هیومیکی جزء کودهای آلی هستند و از نوعی خاکستر معدنی به نام لئوناردیت Leonardite به دست می آیند. تولید این مواد از طریق تجزیه پسماندهای کشاورزی در داخل خاک و در شرایط خاص بیولوژیکی انجام می شود. کود اسید هیومیک دارای رنگ تیره (معمولا قهوه تیره یا سیاه رنگ) است و مواد ضروری و مفیدی همچون گوگرد، ازت، فسفر، کلسیم و ریز مغذی های فلزی را در خود دارد.
کود هیومیک با تحریک گیاهان به ریشه زایی، قدرت دسترسی آن ها به مواد مغذی خاک را بهبود می بخشد. گسترش شبکه ریشه ها موجب جذب بیشتر مواد آلی و معدنی از خاک توسط گیاه می شود و رشد و محصول دهی آن را تسریع می نماید. به دلیل اینکه خاک کشاورزی بیشتر مناطق ایران خشک است و میزان مواد هیومیکی در آن اندک، بنابراین با کوددهی زمین ها می توان عناصر لازم مانند کلسیم، پتاسیم، فسفر، نیتروژن و گوگرد بیشتری در اختیار گیاهان قرار داد.
مزایای استفاده از هیومیک اسید
مشخص ترین و ملموس ترین تاثیر هیومیک اسید در کشاورزی، افزایش میزان ریشه زایی گیاهان و درختان است. با توجه به اینکه ریشه های بیشتر و قوی تر به معنی جذب هر چه بیشتر مواد غذایی از خاک است بنابراین هیومیک اسید، غذارسانی به گیاهان را افزایش می دهد. همچنین این ماده می تواند شرایط مکانیکی خاک را بهبود ببخشد و رنگ آن را تیره تر کند که موجب جذب بیشتر انرژی خورشید و آبرسانی و هوا رسانی بهتر به ریشه ها می شود.
مکانیسم و عملکرد هیومیک اسید دو طرفه و به طریق بهبود تبادل کاتیونی است. به این صورت که از طرفی با روش هایی نظیر کلاته سازی، دفع سدیم، کاهش فعالیت میکروارگانیسم های مضر و بهبود شرایط خاک موجب افزایش جذب مواد موجود در خاک می شود. از طرف دیگر با افزایش تولید اسید نوکلئیک ها و پروتئین ها، جذب دیواره سلولی گیاهان را افزایش می دهد.
هیومیک اسید بر خلاف اکثر کودهای شیمیایی، دارای پویایی و پایداری بالایی در خاک است. به دلیل اینکه بر اثر فعالیت باکتری های مفید تولید شده است، فقط اجازه تکثیر میکروارگانیسم های مفید برای گیاهان را در خاک می دهد.
چرا کود اسید هیومیک؟
وقتی می گوییم یک خاک فقیر است لزوما منظورمان این نیست که مواد مغذی مثل فسفر و پتاسیم در آن کم است. ممکن است مواد غذایی به اندازه کافی باشند، اما میزان فعالیت بیولوژیکی بسیار محدود باشد و انتقال مواد غذایی به گیاه ضعیف باشد. پس در کنار خرید کودهای کشاورزی حتما به فعالیت بیولوژیکی خاک نیز دقت کنید.
خاکی از نظر زندگی بیولوژیکی بسیار غنی هست که میکروارگانیسم های خوبی داشته باشد و مواد آلی ارگانیک در آن به اندازه کافی باشد. وقتی که ما مدت زیادی برای استفاده خاک ها در خانه از سموم مختلفی استفاده می کنیم و آنها را استریل می کنیم، متاسفانه خاک بسیار فقیر می شود. اما برای اینکه این زندگی بیولوژیکی را به خاک برگردانیم احتیاج داریم که از اسید هیومیک استفاده کنیم.
فواید هیومیک اسید برای خاک
اسید هیومیک ها به خاک ما این قدرت را می دهند که زندگی بیولوژیک خود را وسعت بدهند و خاک اصطلاحا خاک زنده ای باشد. کود هیومیک اسید علاوه بر اینکه زندگی میکروارگانیسمی خاک ما را ارتقا می دهند و خاک ما را تبدیل به یک خاک زنده می کنند ph خاک ما را هم نزدیک به ۶ می کنند. این ph پایین آوردن هیومیک اسید از مهمترین کار آن برای ماست. چون تقریبا اکثریت عناصری که ما در خاک احتیاج داریم برای رشد گیاهان در بازه بین شش تا شش و نیمِ اسیدیته ی خاک حل می شوند. کود هیومیک اسید تقریبا این بازه ph را برای خاک ما فراهم می کند. یعنی خاک ما را تقریبا اسیدی می کند. فلذا موجب می شود اکثر ریزمغذی ها حل شوند و آهسته آهسته در اختیار ریشه ها قرار بگیرند.
- افزایش جذب مواد مغذی
- افزایش ظرفیت نگه داشت آب در خاک
- بهبود ساختار کلی خاک
- تحریک فعالیت های میکروبی (میکروارگانیسم ها)
- تنظیم pH خاک
- حذف مواد سمی از خاک (ناشی از استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی)
- کمک به حذف کلروسیس آهن (کلروز) با افزایش جذب آهن
- بهبود سلامت کلی گیاه از طریق مقاوم سازی آن در مقابل آفات و بیماری ها
- تحریک رشد ریشه که حجم محصول را افزایش می دهد.
- افزایش جوانه زنی
روش استفاده از هیومیک اسید
کود هیومیک اسید را می توان به دو صورت استفاده در خاک و محلول پاشی استفاده کرد.
استفاده در خاک
هیومیک اسید باعث می شود مواد مغذی خاک برای گیاه در دسترس‌تر باشند. موادی که شاید در غیر این صورت اصلا در دسترس گیاه قرار نگیرند. اما دقیقاً چگونه؟ همه چیز از ترکیب آلی اسیدها شروع می شود. هیومیک اسید به طور طبیعی اکسید هست و در نتیجه بار منفی دارند. بنابراین یون های مثبت که با نام «کاتیو ن‌ها» نیز خوانده می شوند به این مولکول های بزرگ جذب و متصل می شوند. این «ظرفیت تبادل کاتیون» ویژگی منحصر به فرد و به شدت سودمند هیومیک اسید است. بسیاری از مواد مغذی موردنیاز گیاه – مثل منیزیم، کلسیم، آهن و موادمعدنی جزئی دیگر – بار مثبت دارند. بنابراین این مواد مغذی در حضور هیومیک اسید از خاک جدا می شوند و به هیومیک اسید می پیوندند. آنگاه می توانند در گام بعدی به دستگاه ریشه ای گیاه منتقل شوند.
دستگاه های ریشه ای نیز بار منفی دارند؛ ولی بار منفی آنها از بار منفی هیومیک اسیدها قوی تر است. بنابراین یون های مثبت متصل به هیومیک اسید آزاد می شوند تا جذب گیاه گردند. بدون این سیستم حیاتی بسیاری از مواد مغذی در خاک محبوس می مانند و در دسترس گیاهی که قرار است آن را کوددهی و پربار سازند قرار نمی‌گیرند.
محلول پاشی
هیومیک اسید فقط برای استفاده در خاک سودمند نیست؛ هنگام محلول پاشی همراه با فولویک اسید که مولکول هایی آلی با زنجیر ه‌های کوتاه‌تری هستند نیز مفید و قابل استفاده هستند. هیومیک اسید برای افزایش نفوذپذیری دیواره سلولی گیاهان واجب و حیاتی هست. مواد مغذی که اغلب توسط فولویک اسید (این مواد کیلیت ساز‌های خوبی هستند) حمل می شوند پس از افزایش نفوذپذیری غشاهای سلولی راحت تر به گیاه وارد می شوند.
چند نوع کود هیومیک وجود دارد؟
ترکیبات هیومیکی بسیار گسترده هستند و انواع گوناگونی دارند. برخی تیره و برخی روشن و برخی دارای مولکول های بزرگ و سنگین و بعضی از مولکول های ریز و قابل جذب تشکیل شده اند. اما به دلیل اندک خاصیت اسیدی این ماده (البته بسیار متفاوت از اسید های معدنی) این ترکیبات را به طور کلی هیومیک اسید می نامند. نوع معدنی و موجود در طبیعت آن که لئوناردیت نام دارد، بسیار دیر جذب است و در آب حل نمی شود. به همین علت آن را هیومیک غیر فعال می نامند. اما نوع دیگر که به روش سنتزی و از طریق استخراج آن از لئوناردیت و توسط مواد شیمیایی صورت می گیرد، به دلیل انحلال پذیری سریع در آب و جذب ماثر توسط گیاهان، هیومیک فعال نامیده می شود. انواع هیومیک فعال سنتزی عبارتند از:
اسید هیومیک گرانوله
این ماده از ترکیب هیومیک با مواد چسبناک معدنی نظیر بنتونیت تولید می شود و معمولا خلوص و قیمت ارزان تری دارد. خلوص این محصول حدود ۵ تا ۳۰ درصد است و انحلال پذیری کندی در آب دارد.
هیومیک اسید مایع
این محصول کاملا آماده استفاده است و به روش آبیاری یا محلول پاشی مورد مصرف کشاورزی قرار می گیرد. در این محصول امکان ترکیب با دیگر مواد مغذی نظیر ازت، پتاس و فسفات به همراه کودهای کامل، NPK و کودهای سیاه و سفید وجود دارد تا بتوان تمام نیاز غذایی گیاه را تامین نمود. خلوص هیومیک مایع بیش از ۱۰ تا ۱۲ درصد نیست؛ در غیر این صورت ته نشین می شود و چنانچه در سیستم آبیاری قطره به کار رود باعث گرفتگی و انسداد نازل ها خواهد شد.
هیومیک اسید پودری
خالص ترین نوع مواد هیومیکی می باشد که مراحل مختلف تصفیه و خالص سازی به همراه خشک کردن از طریق خشک کن های اسپین درایر، المنتی و دوار بر روی آن صورت می گیرد. خلوص این محصول بین ۲۵ تا ۹۹ درصد است و بسته به کیفیت، قیمت آن تعیین می شود. اگر هیومیک جامد پودری به روش صحیح فراوری شود، به طور صد در صد در آب حل می شود و به سرعت جذب خاک کشاورزی می گردد.
جمع بندی
این کود کشاورزی می تواند گیاهان و درختان را در برابر عوامل زیان آوری همچون کم آبی و خشکی خاک، سرمازدگی، بیماری های موجود در خاک، شوری خاک و آب و و سفتی خاک مقاوم کند. همچنین به دلیل دارا بودن مواد مغذی فراوان و قابل جذب، سرعت جوانه زنی بذرها را افزایش می دهد، شکوفه های درختان را تقویت می کند و میوه ها و محصولات را پر بارتر می نماید.