مرکبات یکی از محصولاتی است که در ایران، به خصوص در جنوب و شمال کشور اهمیت ویژه ای دارد. همه گیاهان به خصوص باغات مرکبات هر ساله مورد حمله و خسارت آفات و بیماری ها قرار می گیرند و شناخت این عوامل خسارت زا بسیار مهم و ضروری است. توجه کنید که حضور آفت و بیماری می تواند به میزان رطوبت و دما بستگی داشته باشد. به همین دلیل با توجه به بالا بودن میزان رطوبت و بارندگی در شمال کشور، تراکم آفات مرکبات در شمال ایران در مقایسه با مرکبات در جنوب کشور بیشتر است. شناخت آفات و بیماری ها یکی از مهم ترین مراحل باغداری است. در این مقاله به بررسی مهم ترین آفات و بیماری های مرکبات می پردازیم.
آفت تریپس مرکبات
آفت تریپس با نام (Thysanoptera) یکی از مهم ترین آفات به خصوص در باغات مرکبات جنوب است که حضور و خسارت آن در جنوب بیشتر از شمال ایران می باشد. این آفت حشره کوچک و زرد رنگی است که حشرات بالغ آن در روی برگ، میوه و سرشاخه ها تخم گذاری می کند و تعداد نسل آن ها زیاد است. به طوری که در طول 2-3 هفته، یک نسل بوجود می آید.
عمده خسارت تریپس مرکبات بیشتر در جوانه ها، سرشاخه ها و میوه است. این آفت بر روی میوه علائمی به صورت زیپی و سنگ فرشی شدن و خاکستری شدن نشان داده و بر روی برگ نقاط کوچک و گرد به رنگ سفید مشخص می باشد. برای مبارزه و کنترل این آفت می توان از سموم شیمیایی موونتو، موسپیلان، افوریا، دی کلرووس و … استفاده کرد.
آفت کنه مرکبات
کنه ها از دیگر آفات مهم در مرکبات هستند که دارای انواع مختلفی است. کنه ها با زمستان گذرانی و تخم گذاری بر روی سرشاخه درختان مرکبات می توانند در فصل رشد رویشی جدید خسارت قابل توجهی را به میوه وارد کنند. مهم ترین کنه ها را می توان به سه دسته کنه زنگار یا کنه نقره ای، کنه قرمز مرکبات و کنه تارتن یا دو نقطه ای تقسیم نمود.
کنه ها با تغذیه از شیره گیاهی می توانند موجب بدشکلی و بی کیفیتی میوه شوند که از بازار پسندی آن ها می کاهد. برای کنترل کنه ها به دلیل فرم زمستان گذرانی خود می توان از سم پاشی زمستانه به همراه روغن ولک کمک گرفت. با مشاهده اولین علائم در فصل رشد با سمومی نظیر نیسورون، آبامکتین، نئورون، آدیوس، پروپارژیت و … می توان استفاده کرد.
آفت شپشک مرکبات
آفت شپشک یکی از مهم ترین آفات در گیاهان و درختان مرکبات است. این آفت که انواع مختلفی دارد، در شرایطی که به مرحله طغیان و اپیدمی برسد آسیب بسیاری به درختان وارد می کند. شپشک مرکبات می تواند سبب ریزش برگ و میوه، به خصوص در زمان فندقی شدن میوه شود. اکثر شپشک ها با تغذیه از شیره گیاهی، می توانند تولید عسلک کنند که این عسلک ها سطح برگ را چسبناک کرده و باعث جذب قارچ های فوماژین می شوند و می توانند درخت را بیمار کنند.
مهم ترین نوع شپشک ها در درختان مرکبات شامل شپشک سپردار، شپشک ستاره‌ای و شپشک آرد آلود است. برای مبارزه با آفت شپشک در مرکبات می توان در زمستان از روغن ولک و سم اتیون استفاده کرد. همچنین سم پاشی در مرحله پورگی با روغن ولک از جمعیت شپشک ها می کاهد. سموم موثر جهت شپشک ها شامل کلرپیریفوس، سایپرمترین، موسپیلان، افوریا و … می شوند.
آفت مینوز مرکبات
آفت مینوز در برگ مرکبات از دیگر آفات باغات مرکبات جنوب و شمال هستند که هر ساله خسارت قابل توجهی را وارد می کنند. بخش عمده خسارت زایی مینوزها، بخش لاروی آن است که لاروهای این آفت دالان هایی در اپیدرم برگ ایجاد کرده و از پارانشیم آن تغذیه می کنند. در نتیجه به واسطه تغذیه آفت از برگ، با چروک شدن و چین خوردگی برگ ها مواجه می شویم.
همچنین تشخیص این آفت به دلیل ایجاد دالان هایی رنگ پریده روی سطح برگ به راحتی قابل تشخیص است. حضور مینوز می تواند موجب زردی در برگ ها و خشک شدن و نهایتا ریزش آن ها شود که با استفاده از سموم آبامکتین و سموم سیستمیک همچون کنفیدور می توان آن را کنترل کرد.
بالشتک مرکبات
از انواع آفات مرکبات می توان به بالشتک اشاره کرد. تخم این حشره به صورت پنبه ای و نیم دایره است. عموما بیش از 80 درصد تخم های بالشتک در قسمت زیری برگ و مابقی روی برگ تشکیل می گردند. این آفت با تغذیه از شیره گیاهی موجب ضعف در درختان می شود و با دفع عسلک باعث جذب قارچ فوماژین می گردد.
مهم ترین و بهترین راه مبارزه با بالشتک استفاده از کفشدوزک استرالیایی است. هرس تاج قسمت های پایینی درختان و حذف شاخک های خشک از روش های دیگر مبارزه با این آفت محسوب می شود. سموم شیمیایی موثر علیه آفت بالشتک مرکبات، سم آدمیرال، موونتو، استامی پراید، دورسبان، موسپیلان و … هستند.
بیماری گموز مرکبات
گموز یکی از بیماری های مهم در باغات مرکبات است که از طریق قارچ های مختلفی از جنس فیتوفترا ایجاد می شود. بیماری گموز به طور معمول به صورت لکه هایی قهوه ای رنگ و ایجاد ترشحاتی کهربایی در نواحی پایه درخت و ریشه ها نمایان می شود.
این بیماری می تواند باعث خشک شدن تدریجی درختان شود که در صورت عدم کنترل، خسارات زیادی را به باغداران وارد می کند. این بیماری نه تنها می توانند موجب خشک شدن درخت شوند بلکه بر کیفیت میوه ها نیز اثر منفی می گذارد.
برای کنترل بیماری گموز، استفاده از روش های مختلف کنترل بیماری ضروری است. می توان با استفاده از سموم مسی همچون اکسی کلرور مس و بردوفیکس این بیماری را کنترل نمود. همچنین توصیه می شود بقایای گیاهی و تمامی شیره هایی که از درخت خارج شده است از باغ حذف شوند. (اقدامات پیشگیرانه به موقع می تواند از شیوع گموز جلوگیری کند).
نماتد مرکبات
نماتد یکی از عوامل خسارت زا در درختان به خصوص درخت مرکبات است که به طور معمول در خاک حضور دارد و به ریشه ها و بخش های زیرزمینی درختان آسیب وارد می کند. در واقع نماتدها کرم های ریزی و بدون بند، بدون دست و پا و میکروسکوپی هستند که گونه های مختلفی دارند. برخی از آن ها جزو آفات گیاهی محسوب می شود. نماتدهای گیاهی معمولا به دو حالت به فعالیت خود ادامه می دهند که شامل خاکی و هوایی می شود. به طور عمده بخش عظیمی از نماتدها در خاک زندگی می کنند و با تغذیه و تکثیر در ریشه ها سبب ضعف در درختان و کاهش رشد و پژمردگی آن‌ها می شوند.
هر کدام از گونه های نماتد علائم خاص خود را دارند؛ اما بارزترین نوع نماتد در درختان، نماتد گرهی است که علائم حمله این نوع از نماتد به صورت ایجاد گره در روی ریشه های درختان، زرد شدن برگ ها، کاهش رشد، میوه ریزی و در مراحل شدید، خشک شدن درخت مشاهده می شود. این آفت یکی از مهم ترین آفات در درختان مرکبات است؛ چرا که کنترل آن ها بسیار دشوار است و می تواند به شدت بر عملکرد و کیفیت میوه‌ها تاثیر بگذارد و خسارت های اقتصادی زیادی را وارد کند. زیرا نماتد معمولا در لایه های زیرین خاک قرار دارد و تشخیص به موقع آن ها دشوار است. با انجام آزمایش خاک می توان مطمئن شد که در خاک حضور دارد یا خیر.
کنترل نماتد مرکبات
جهت کنترل نماتدها یکی از راه های موثر در جلوگیری از گسترش آن ها، نوع آبیاری است. نماتدها می توانند با وجود رطوبت و جریانات آب از خاک آلوده به سمت خاک سالم حرکت کنند. کنترل رطوبت یکی از مهم ترین اصل ها است. دومین روش بسیار موثر در کنترل نماتدها، شخم عمیق، آفتاب دهی و گرمادهی خاک است. همچنین استفاده از سموم کشاورزی مؤثر می تواند در کوتاه مدت به کاهش جمعیت نماتدها کمک کند. به علاوه تناوب در کشت و بهبود شرایط خاک می تواند در کنترل نماد موثر باشد.
بیماری شانکر مرکبات
یکی از مهم ترین بیماری های مرکبات شانکر می باشد که تشخیص و شناسایی آن ها به علت خروج شیره بسیار راحت است. این بیماری به وسیله عوامل بیماری زای قارچی و باکتریایی ایجاد می شود که خسارت زیادی را به درخت وارد می کنند. گاهی اوقات امکان دارد شانکر مرکبات با گموز مرکبات اشتباه گرفته شود. شانکر باکتریایی سبب بروز لکه هایی قهوه ای و زخم های عمیق در سطح پوست میوه و شاخه ها می شود.
به مرور زمان، این زخم ها می توانند منجر به خشک شدن و ریزش شاخه ها و همچنین کاهش تولید میوه شوند. رنگ شیره های خارج شده از درخت، کهربایی بوده و می تواند به مرور زمان سخت و سفت شود. کنترل این بیماری بسیار مهم است؛ چرا که می تواند کل درخت را خشک کند.
برای مبارزه با شانکر مرکبات، استفاده از سموم کشاورزی مناسب و مدیریت صحیح باغ بسیار ضروری است. همچنین، رعایت برخی اصول بهداشتی، مانند حذف بخش های آلوده و ضدعفونی کردن ابزارها و تجهیزات هرس، می تواند به کنترل این بیماری کمک کند. به طور معمول با حذف شیره های خارج شده از گیاه و مصرف سموم قارچکش و چسب تنه می توان از گسترش شانکر مرکبات جلوگیری کرد.
بیماری سرخشکیدگی مرکبات
سرخشکیدگی یا ناتراسیای مرکبات یکی از بیماری های شایع در مرکبات است که می تواند به سرعت درختان مرکبات را از بین ببرد و میزان عملکرد آن را به میزان زیادی کاهش دهد. بیماری سرخشکیدگی مرکبات به طور کلی از طریق قارچ ها منتقل شده و سبب خشکی و زرد شدن برگ ها از قسمت بالایی سرشاخه ها می شود که می تواند میزان تولید میوه را کاهش دهد. جهت مقابله و کنترل سرخشکیدگی مرکبات، مصرف سموم موثر و روش های پیشگیرانه ضروری است. همچنین می توان با حذف شاخه های آلوده و مصرف سم بردوفیکس از آلوده شدن سایر شاخه ها جلوگیری کرد. لازم به ذکر است که جهت هرس کردن و حذف شاخه های آلوده باید ابزار هرس را حتما ضدعفونی کرد.
نتیجه گیری
بررسی مداوم سلامت درخت در برابر آفات و بیماری های مرکبات و شناسایی و تشخیص به موقع آن ها و مصرف سموم مناسب و راهکارهای موثر در باغداری می تواند به باغداران این امکان را بدهد که از ایجاد خسارت بیشتر به درخت و محصول جلوگیری کند.