بعد از پایان یافتن مراحل پیش از کاشت، کاشت و داشت به مرحله برداشت در کشاورزی می رسیم. این مرحله بسیار حساس و حائز اهمیت است؛ زیرا اگر برداشت به درستی انجام نشود، از بازارپسندی و کیفیت محصول کاسته و کشاورز ضرر زیادی متحمل می شود.
برداشــت محصول زراعی و باغی ممكن است با دســت و يا با ماشين آلات مخصوص انجام شود. اكثر محصولات باغی (ميوه جات، سبزيجات، گل و …) و محصولات زراعی در مساحت هاي كوچک با دست برداشت مي شوند. مثلا غلات (گندم، جو، برنج، …) و گياهان علوفه ای و يونجه و شبدر، اسپرس را با داس يا قداره و سبزی ها را با داس، كاردک، چغندر، شلغم و هويج را با بيل برداشــت می نمايند. خيار، هندوانه، گوجه فرنگی و ميوه های درختی را با دســت می چينند تا صدمه نبينند.
در زراعت های وســيع، برداشت با دســت مقرون به صرفه و عملي نيست بنابراين، برداشت آن ها با ماشين آلات برداشت انجام می گيرد. مثلا برای برداشت غلات دانه ريز از كمباين، براي برداشــت نيشــكر و ذرت از خردكن، برداشت يونجه با دروگر و برای برداشت سيب زمينی و چغندر از ماشين های كمباين غده كن استفاده می شود.
برداشـت نا به هنگام محصولات زراعی و باغی، شــامل دير يا زود برداشت كردن، به طریق مختلف تلفات محصول را به همراه خواهد داشت.
برداشت زودتر از موعد یا زودهنگام محصولات
- کاهش کمیت محصول مخصوصا گیاهان علوفه ای به دلیل رشد نکردن کامل گیاه
- رسیده نشدن گیاه بنابراین گیاهک دانه تکامل نیافته است.
- بالا بردن هزینه کاهش رطوبت محصول به دلیل کپک زدن در محصولات
- کاهش بازار پسندی محصولات
برداشت دیرتر از موعد یا درهنگام محصولات
- باعث افزایش ریزش دانه در غلات و حبوبات
- حمله آفات به دلیل رسیدگی زیاد محصول
- کاهش بازار پسندی محصولات
- احتمال مواجه شدن محصولات با شرایط محیطی پیش بینی نشده
معنی رسیدن فیزیولوژیک یا همان رسیدن محصول
رسیدن فیزیولوژیکی به معنی کامل شدن محصول روی گیاه مادر است. بنابراین زمانی که میوه و دانه و تمامی اجزای تشکیل دهنده محصول به صورت طبیعی کامل شد، یعنی محصول آماده مرحله برداشت در کشاورزی است.
معنی رسیدن تجاری محصول
اگر محصول قبل یا بعد از اینکه به مرحله برداشت در کشاورزی برسد، برداشت شود یعنی برداشت تجاری بوده است. دلیل این کار کاملا مشخص است. بعضی مواقع محصول زمان مناسبی برای پخش شدن در بازار را ندارد. بنابراین اگر در بازار عرضه شود، ارزش تجاری آن کم می شود.
تناوب زراعی
چنانچه کشاورزی فقط به تولید یک محصول در مزرعه خود بپردازد و یا همیشه یک محصول خاص را در یک قطعه زمین بکارد نه تنها حداکثر بازده را از کار و عوامل تولید در دراز مدت بدست نمی آورد بلکه با مسائلی مانند گسترش علف های هرز، افزایش حشرات و بیماری های مختلف، فرسایش خاک و….. در نتیجه موجب شکست در تولید کوتاه یا دراز مدت می شود.
عوامل مؤثر بر انتخاب تناوب زراعی
در تناوب زراعی به عواملی مثل کنترل علف هرز،کنترل بیماری و آفات، میزان مورد نیاز رطوبت و مقدار باران، هدف تولید، کاهش فرسایش خاک و ….باید توجه کرد.
ذخیره محصولات زراعی پس از مرحله برداشت در کشاورزی
بخش زیادی از تولیدات محصولات زراعی پس از برداشت در سطح بازار پخش نمی شود و باید مدت طولانی ذخیره شود. از آنجایی که محصولات برداشت شده مورد هجوم حشرات و میکروارگانیسم ها یا دچار فساد می شود باید تمهیدات لازم برای جلوگیری انجام شود.
بخش اعظمی از تولیدات زراعی بلافاصله پس از برداشت در سطح بازار توزیع نشده و بایستی مدتی کم و بیش طولانی ذخیره گردد. از آن جائی که محصولات برداشتی موجودات زنده ای هستند که همانند هر موجود زنده دیگر تنفس می نمایند، تولید انرژی حرارتی می کنند، دچار تغییرات فیزیکی و شیمیائی می شوند و یا مورد هجوم حشرات و میکروارگانیسم ها قرار می گیرند لازم است شرایط مناسبی برای حفظ کیفیت و کمیت آنها تأمین گردد.
فساد محصولات زراعی از لحظه پس از برداشت آغاز می شود. سرعت فساد محصول به خسارت های وارده طی برداشت ترکیب شیمیائی محصول لطافت بافتهای آن حرارت و رطوبت محصول هنگام ذخیره و شرایط ذخیره از لحاظ حرارت، رطوبت آلودگی به حشرات و عوامل بیماری زا و بالاخره ترکیب گازهای اتمسفر محل ذخیره بستگی دارد.
برای کاهش و یا جلوگیری از فساد محصول طی دوران ذخیره میتوان نقصان رطوبت و دما و ایجاد تغییر در خصوصیات شیمیائی محصول و محیط نگهداری آن مانند سیلوی علوفه، ضدعفونی محصول و بالاخره اضافه کردن هورمون ها به محصول را مورد توجه قرار داد. شرایط مناسب برای نگهداری محصولات مختلف زراعی به رطوبت اولیه، محصول خصوصیات فیزیولوژیکی کیفیت مورد نظر و موارد مصرف محصول و همچنین امکانات وجود داشته بستگی دارد.
ذخیره محصولات دانه ای
اساس ذخیره محصولات دانه ای، پایین نگهداشتن دما و رطوبت آنها طی دوران ذخیره است که از طریق تهویه طی شرایط جوی مناسب انجام می گیرد. نکته قابل توجه در ذخیره محصولات آن است که حتی بهترین شرایط نگهداری نیز موجب بهبود کیفیت محصول ذخیره شده نمی گردد، بلکه ممکن است کیفیت آن را در همان وضعیت حفظ نماید و یا از شدت نقصان آن بکاهد. در هر حال محصولی که ذخیره می گردد، باید ابتدا از نظر کیفیت هایی مانند ناخالصی های فیزیکی، دانه های شکسته یا آلوده به حشرات و عوامل بیماری و وجود حشرات بالغ و بذر علف های هرز اصلاح گردد.
معمولا تمیز کردن دانه های مورد ذخیره با عبور دادن آنها از تمیز کننده های غربالی مجهز به جریان باد انجام می گیرد. طی این عمل دانه های ناقص، بذر علف های هرز و سایر محصولات گرد و خاک، کاه و کلش و سایر ناخالصی های فیزیکی را می گیرند.
انبارها
هر اتاق نگهداری دانه را می توان انبار گفت؛ اما انبارها از نظر ساختمان و تجهیزات بسیار متفاوت می باشند. تجهیزات انبارها از سردخانه با کنترل دقیق کلیه عوامل محیطی، تا انبارهای سنتی، روستایی بدون هیچگونه کنترل بر عوامل محیطی متفاوت بوده و طیف وسیعی از شرایط را در بر میگیرند. معمولا از سردخانه ها برای نگهداری محصولات زراعی دانه ای استفاده نمی شود.
انبارها بایستی بر روی سکوی نسبتا مرتفعی ساخته شود. کف انبار نیز ارتفاع کمی از دیواره های سیمانی آن باشد تا از نفوذ رطوبت، جوندگان و موریانه ها در امان باشد. تبادل حرارتی، انبار به خصوص در سقف آن باید کـم باشـد تـا تغییرات حرارتی محیط خارج بر آن اثر ننماید. انبارها باید به پنکه های هواکش کافی مجهز باشند، تا تهویه به موقع انبار امکان پذیر باشد. ابعاد داخلی انبارها به حجم محصول یا محصولات مورد ذخیره بستگی دارد.
معمول ترین ظرف نگهداری دانه در انبار کیسه است. جابجایی هوا از میان کیسه هـا تـا حد زیادی از افزایش دمای محصول به طور نقطه ای جلوگیری می کند. با این حال بایستی مواظب تغییرات حرارتی انبار و دانه ها بود و در مواقعی که هوای خارج از انبار از نظر دما و رطوبت مناسب است نسبت به تهویه هوای انبار اقدام کرد.
مخازن مسدود
برای ذخیره مقادیر زیاد دانه از مخازن عمودی یا افقی بزرگ و مسدودی که ظرفیت بعضی از آنها به ده ها هزار تن می رسد استفاده می کنند. این مخازن ممکن است سیمانی یا فولادی شکل باشند و مجهز به سیستم تهویه، تجهیزات گردش و دوران دانه وسایل ضدعفونی و … باشند. تجهیزات این مخازن و شرایط نگهداری دانه در آنها بستگی زیادی به مورد مصرف دانه، مدت زمان ذخیره و بازده اقتصادی دارد. مخازن مسدود به جز مجاری ورود و خروج دانه ها برای تهویه غیر قابل نفوذ هستند تا از اتلاف رطوبت و یا فساد ناشی از جذب رطوبت و همچنین افزایش دمای دانه جلوگیری گردد.
کنترل آفات انباری پس از مرحله برداشت در کشاورزی
ممکن است که انبار مخزن ذخیره و یا دانه ها در زمان ذخیره سازی به تخم حشره و یا حشرات بالغ آلوده باشند. تخم حشره در دوران ذخیره تفریخ می شود و همراه با حشرات بالغ از دانه ها تغذیه و موجب کاهش کیفیت و یا حتی از بین رفتن کامل مواد انبار می گردند. خسارت حشرات در شرایط بالا بودن دما و رطوبت دانه بسیار شدید است. تمیز کردن دانه ها از تخم یا حشرات بالغ و دانه ها که غذای مناسبی برای حشرات هستند از ضرورت های اولیه یک ذخیره موفق است. این عمل توسط ماشین های بوجاری انجام می شود.
ذخیره محصولات زراعی غده ای
از محصولات غده ای میتوان به چغندر قند و سیب زمینی اشاره کرد که ممکن است برای مدت های کم و بیش طولانی ذخیره شوند.
چغندر قند را معمولا زمانی می کارند که که هوا در اوایل پاییز رو به خنکـی برود. امروزه محصول را بلافاصله پس از برداشت حمل می کنند و به کارخانه تحویل می دهند. در کارخانه، چغندر را در گودال های روباز یا مسقف سیمانی بزرگ و تا زمان فرآیند سازی نگهداری می کنند.
نحوه ذخیره سیب زمینی معمولی به شرایط محیطی و امکانات موجود بستگی دارد. در نواحی بسیار سرد که میانگین دماهای حداقل طی دوران انبارداری کمتر از ۵ درجه سانتی گراد است، غده را در پاییو زمستان در کیسه گونی یا انبار نگه می دارند. در مناطق معتدل ممکن است انبارها به هواکش برقی نیاز داشته باشند تا در مواقع سرد و مرطوب انبار را تهویه و از افزایش دما جلوگیری شود.
ذخیره محصولات علوفه ای
محصولات علوفه ای را پس از خشک کردن ذخیره می کنند یا به حالت تر و تازه سیلو می نمایند. ذخیره هر دو فرم دارای مسائل خاص خود است. چنانچه رطوبت علوفه خشک در زمان انبار کردن زیاد باشد مورد حمله میکروارگانیسم ها قرار میگ یرد و فاسد می شود. حرارت ناشی از این فساد موجب گرم شدن علوفه می شود و فعالیت میکروارگانیسم ها را تشدید می کند. این تغییرات نه تنها از ارزش غذائی علوفه می کاهند، بلکه رنگ علوفه را تغییر می دهند. همچنین در اثر ایجاد گازهای قابل اشتعال، خطر آتش سوزی در انبار افزایش می یابد. ذخیره علوفه خشک نیاز به اقدامات زیادی ندارد. همان قدر که از باران و آفتاب در امان باشد کفایت میکند.
جمع بندی
مرحله برداشت در کشاورزی بسیار حائز اهمیت است. در صورت کوتاهی در مرحله برداشت در کشاورزی، کشاورز با ضرر زیادی روبه رو می شود. بنابراین با آشنایی با علم در این مرحله می توانید کیفیت محصول خود را چندین برابر و بازار پسندی آن را زیاد کنید؛ در نتیجه سوددهی بالایی خواهید داشت.