بذر کشاورزی

مقدمه

بذر دانه ای است که برای کاشت و یا تکثیر جنسی گیاه استفاده میشود . بذر از قسمتهای پوسته که نقش پوسته بذر حفاظت بافت ذخیره ای و جنین، کنترل تبادل مواد بین جنین و محیط خارج و در مواردی کنترل جوانه زنی بذر است و بافت ذخیره مواد غذائی که کیفیت و کمیت مواد ذخیره ای در قدرت سبز شدن بذر و مقاومت آن به شرایط نامطلوب و اندازه گیاهچه اهمیت دارد و جنین تشکیل یافته است.

شرایط لازم برای جوانه زدن بذر

وضعیت مناسبی از رطوبت،اکسیژن،دما و گاهی نور برای جوانه زدن بذرها ضروری می باشد.

رطوبت

بذرهای گیاهان زراعی در رطوبت بین ۲۵ تا ۷۵ درصد وزنی (نسبت به وزن خشک بذر) شروع به جوانه زنی می کنند. ذرت خوشه ای و ارزن در رطوبت حدود ۲۶ درصد، گندم و جو در رطوبت ۴۵ تا ۵۰ درصد و لوبیا روغنی در رطوبت ۷۵ درصد وزن خشک خود شروع به جوانه زنی می نمایند. اغلب بذرها در رطوبت های پائینی از خاک و بعضی حتی در نقطه پژمردگی دائم با سرعت کمی جوانه می زنند. اما رطوبت مناسب جهت جوانه زدن و سبز شدن اکثر بذرها وجود ۲۵ تا ۱۰۰ درصد از کل آب قابل استفاده گیاه در خاک است

اکسیژن

جوانه زدن با متابولیسم مواد ذخیره ای آغاز می گردد و این امر به اکسیژن نیاز دارد. بذرهایی که خیلی عمیق و یا در خاک اشباع از آب کاشته شده باشند، ممکن است اکسیژن کافی دریافت نداشته و جوانه نزنند. بذر برنج و گیاهان آبزی به اکسیژن کمی برای
جوانه زدن نیاز داشته و اکسیژن محلول در آب برای جوانه زدن این گونه بذرها کافی است.

دما

بذرهای گیاهان زراعی در محدوده حرارتی بین صفر تا ۴۰ درجه سانتی گراد جوانه می زنند. دمای مناسب جوانه زدن بسیاری از بذرها بین ۱۵ تا ۳۰ درجه سانتی گراد می باشد. هر چه دمای خاک از دمای مطلوب جوانه زدن بذر دورتر باشد، درصد سبز شدن و قدرت رشد گیاهچه پائین تر خواهد بود. بطور کلی، دمای مناسب جوانه زدن و سبز شدن گیاهان سرمادوست پائین تر از دمای مطلوب برای گیاهان گرمادوست می باشد. دمای مناسب برای جوانه زدن گندم حدود ۲۰ درجه سانتی گراد و برای لوبیا روغنی و توتون حدود ۲۵ درجه سانتی گراد می باشد.

نور

در بسیاری از گیاهان زراعی در نور و یا تاریکی جوانه می زند. اما بذر بعضی از ارقام توتون و تنباکو و بذر علفهای مرتعی نسبت به نور عكس العمل نشان داده و درصد جوانه ردن آنها تحت تاثیر نور افزایش می یابد. نور قرمز از طریق افزایش در نسبت فیتوکرم جاذب مادون قرمز (P) به فیتو کرم جاذب نور قرمز (P) سبب تحریک تولید هورمونهای پیش برنده جوانه زنی مانند اسید جیبرلیک شده و موجب از بین رفتن خواب این گونه بذرها هنگام مرطوب بودن بذر می گردد.

چند اصلاح در مورد بذر

سلامت بذر

کامل بودن بذر و سلامت اجزاء تشکیل دهنده آن برای سبز شدن بذر لازم است. چنانچه جنین، اندوسپرم و یا پوسته بذر طی عملیات برداشت محصول آسیب ببیند، از درصد سبز شدن آن بشدت کاسته می شود و گیاهچه های ضعیفی بوجود خواهند.
توسعه جانبی گیاه و تراکم کاشت، از اهمیت اندازه و وزن مخصوص بذر و به طور کلی از اهميت کيفيت بذر کاسته می شود. بطور کلی، بذرهایی که کمتر از ۷۰ درصد اندازه میانگین بذر همان گیاه هستند، مناسب کاشت نمی باشند

بلوغ بذر

بذرهائی که بلوغ جنین در آنها کامل نیست، درصد جوانه زدن پائینی دارند. بذری که جنین آن بالغ، اما قبل از رسیدگی فیزیولوژیک برداشت شده باشد نیز درصد سبز شدن پائینی داشته و گیاهچه های ضعیفی تولید خواهد نمود.

اندازه بذر

بذرهای خیلی کوچکتر از میانگین دارای جنین کوچک و مواد ذخیره ای کمی بوده و قدرت سبز شدن کمتری نسبت به بذرهائی با اندازه متوسط دارند و ممکن است نتوانند فضای تخصیصی را پر کنند.

عمر بذر

حداکثر عمر بذر گیاهان زراعی، حتی در بهترین شرایط نگهداری، ۲۵ سال می باشد. دوام کیفیت فیزیولوژیک بذر بستگی شدیدی به شرایط نگهداری بذر دارد. قدرت جوانه زدن و قدرت رشد گیاهچه بذرهایی که در حرارتهای بالا و بخصوص به حالت مرطوب نگهداری شده اند، بسیار پائین است. بهترین شرایط برای ذخیره بذر محیطی است بدون اکسیژن، با رطوبت پائین (رطوبت نسبی هوا زیر ۶۰ درصد) و دمای ۵- تا ۵+ درجه سانتی گراد. همچنین در صورتی که بذر به حشره یا عامل بیماری آلوده می باشد، لازم است تا در صورت امکان ضدعفونی بذر قبل از انبار سازی بعمل آید. باید توجه نمود که بذر در شرایط نامساعد انباری زودتر دچار حمله حشرات و بیماری های انباری می شود. در نواحی گرم و مرطوب، باید بذر را کاملا خشک نمود و در انبارهای تمیز، خنک و خشک نگهداری کرد.

ضدعفونی بذر

برای جلوگیری از حمله، خسارت و توسعه بیماریهای خاکزی و بذرزی یا حشرات طی دوران سبز شدن و استقرار گیاهچه، بذر را ضدعفونی می کنند.

ماده ای که برای ضدعفونی بذر استفاده می شود باید دارای مشخصات زیر باشد

• علیه میکروارگانیسم ها یا حشرات مورد نظر بسیار مؤثر باشد،
• برای گیاه غیر سمی باشد،
• برای انسان و حيوانات سمیت بسیار کمی داشته باشد
• اثر سم در طول دوران ذخیره بذر باقی بماند،
• که به راحتی قابل استفاده بوده
• از نظر اقتصادی مقرون به صرفه باشد

خالص سازی بذر توسط کشاورز

بذر اصلاح شده ای که در اختیار کشاورز قرار می گیرد، پس از یک یا چند بار تکثیر مجدد خلوص خود را از دست می دهد. کشاورز باید تا سر حد امکان از بذر گواهی شده و دست اول برای کاشت استفاده نماید. حفظ خلوص ارقام موجود معمولا توسط مؤسسات یا اشخاص با صلاحیت انجام می شود. در این فرآیند، بسته به ضوابط و عملیاتی که برای خالص سازی رقم به کار می رود، ممکن است بذر گواهی شده، ثبت شده، پایه و یا حتی مادری حاصل گردد. اما گاهی کشاورز به بذر گواهی شده دسترسی ندارد و لازم است به خالص سازی بذر خود بپردازد. در این جا و بدون وارد شدن به بحثهای مفصل و پیچیده اصلاح نباتات، روشهایی که کشاورزان می توانند برای خالص سازی بذر خود بکار گیرند، توضیح داده می شوند.

جمع بندی

مهمترین و اساسی ترین مرحله در یک کشت و کار و زراعت خوب ، انتخاب مناسب بذر می باشد . این بدین ‏معناست که کشاورز بایستی به دنبال انتخاب گونه ای از بذر و فراهم کردن محیطی مناسب باشد که بهترین عمکلرد را در مزرعه او داشته باشد و بیشترین سود را دریافت کند

منابع

• https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%B0%D8%B1
• https://fa.wikipedia.org/wiki/%DA%A9%D8%B4%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%B2%DB%8C

با ما همراه باشید

با ارائه برترین مقالات و مطالب روز کشاورزی توسط کارشناسان فنی

  ** نهاده راز خرم ،راز یک فصل پربار **