آفات در کشاورزی امری جدا نشدنی است که در اکثرا محصولات زراعی، باغی و گلخانه ای حضور دارند و موجب ایجاد خسارت می شوند. یکی از آفات رایج که در اکثر کشت ها و درختان حضور دارد و موجب ایجاد خسارت می شود، آفت شته است. در واقع آفت شته یکی از آفات زننده – مکنده است که اندازه بسیار کوچک و انواع مختلفی دارد. در ادامه به بررسی روش مبارزه با شته درخت انار در درخت انار می پردازیم.
آفت شته چیست؟
شته آفتی کوچک است که در اثر تغذیه از شیره گیاهی باعث ایجاد ترشحات چسبنده ای بر روی برگ ها می شود. شته ها همانطور که ذکر شد به گیاهان زیادی خسارت وارد می کنند. این گیاهان شامل گیاهان زراعی، گلخانه ای، باغی و آپارتمانی هستند. این آفت از مهم ترین آفات گیاهی و متعلق به خانواده Aphidoidea هستند که حدود چهار هزار گونه در جهان دارد. این حشرات بسیار کوچک، با تغذیه از شیره گیاهی موجب ترشح عسلک، پیچیدگی برگ، توقف رشد، ریزش گل ها و کاهش کیفیت میوه می شوند. درختانی مانند درخت انار، سیب، مرکبات و محصولات زراعی مانند صیفی جات و سبزی های خانگی به همراه گیاهان زینتی مانند گل رز از جمله میزبان های رایج شته ها هستند.
شکل ظاهری شته
شته ها از نظر شکل ظاهری به دو فرم بالدار و بدون بال دیده می شوند. تخم های شته بیضی شکل و اغلب سبز رنگ یا سیاه رنگ هستند و به صورت تکی یا دسته جمعی بر روی برگ قرار دارند. شته ها انواع مختلفی دارند که شامل شته سفید، شته سیاه، شته قهوه ای، شته خاکستری، شته زرد و شته سبز روشن هستند؛ اما اغلب گونه های آن سبز رنگ است. شته ها دارای بدن گلابی شکل هستند و کورنیکول ها در انتهای بدن اغلب آن ها است. پوره های شته شبیه به حشرات بالغ هستند. حشرات بالغ معمولا بدون بال هستند؛ اما اکثر گونه ها در زمانی که جمعیت زیاد می شود به شکل بالدار تبدیل می گردند و در شرایط ویژه قادر به پرواز هستند.
شته سبز انار Aphis punicae passerini
یکی از مهم ترین انواع شته که به درخت انار خسارت وارد می کند و عمومی ترین آفت درخت انار است شته سبز است. شته سبز انار در پاییز تخم گذاری می کند و تخم ها را بر روی شاخه ها می گذارند. از این رو زمستان گذرانی شته سبز انار به صورت تخم روی شاخه می باشد. در فصل بهار با فعالیت گیاه، شیره های گیاهی به شدت گسترش می یابد و می تواند تمام شاخه ها و میوه ها را در بر بگیرد. اغلب مواقع تراکم جمعیت تخم شته انار بر روی پاجوش های درخت و سرشاخه ها است. شته ها با خرطوم خود از شیره های گیاهی تغذیه می کنند و موجب ترشح عسلک می شوند.
در واقع شته ها با استفاده از خرطوم خود، آوندهای بافت های گیاهی به خصوص بخش های جوان گیاه را سوراخ کنند و شیره گیاهی که حاوی مواد مغذی و قندی است را می مکد و آب مورد نیاز خود را از طریق آوندهای چوب تأمین می کند.
نحوه خسارت شته انار
شته ها با تغذیه از شیره گیاهی عسلک تولید می کنند. این عسلک ها بر روی درخت انار موجب می شود روزنه های سطح برگ بسته شود. از این رو میزان عملکرد برگ و فتوسنتز کاهش پیدا می کند. در نهایت سبب ضعف شدید گیاه و در نتیجه بروز انواع آفات و بیماری های ثانویه می شود. علائم خسارت شته ها در درخت انار به صورت پیچیدگی برگ و ترشح شیره چسبناک یا عسلک، نکروز شدن برگ ها، قهوه ای شدن جوانه و برگ ها و در نهایت ریزش گل و میوه به خصوص در ابتدای فصل می شود.
توجه کنید که عسلک ها حاوی هفتاد الی هشتاد درصد قند است و همین موضوع سبب جذب سایر آفات مانند برخی مورچه ها می شود و بین آن ها رابطه هم زیستی شکل می گیرد. باید مراقب باشید که شته ها با ترشح عسلک، شرایط را برای رشد قارچ فوماژین یا دوده سیاه فراهم می سازد و می تواند گیاه را بسیار ضعیف کند.
سایر میزبان های آفت شته در کشاورزی
- شته سبز سیب aphis pomi
- شته انار Aphis punicae
- شته انگور Grape Phylloxera
- شته سبز مرکبات Aphis citricola
- شته سیاه مرکبات Toxoptera aurantii
- شته مومی کلزا Brevicoryne brassicae
- شته درختان کاج Cinara pini و Cinare palaestinesis
- شته گندم Schizaphis graminum Rondani
- شته هلو Myzus persicae
- شته سویا Aphis glycines
- شته معمولی گندم Schizaphis graminum
- شته سیاه چای Toxoptera aurantii
- شته چغندر قند fabae Aphis
- شته مرکبات Lepidosaphes beckii
- شته جالیز Aphis gossypii
- شته چین دار برگ پسته Forda hirsute
مهم ترین اقدامات پیشگیرانه از خسارت آفت شته انار شامل حذف و هرس به موقع پاجوش ها و سرشاخه های نازک، کنترل میزان رطوبت و آبیاری، استفاده از برخی تله ها و چسب های کشاورزی، پایش مداوم برگ های جوان، حذف علف های هرز میزبان و بقایای گیاهی و حفظ تمیزی باغ می باشد.
کنترل آفت شته سبز انار
مبارزه و کنترل شته در انار بسیار مهم است. چرا که خسارت این آفت با ترشح عسلک روی تمام اندام‌های درخت، موجب بروز قارچ دوده می شود و سبب اختلال در فتوسنتز می گردد. این حشره قدرت جابه جایی زیادی دارد؛ از این رو کنترل آن ها بسیار مهم است.
استفاده از ارقام مقاوم به آفت شته، عدم کاشت میزبان های حساس به آفت مانند بامیه و پنبه در باغ، از بین بردن علف های هرز، استفاده از دشمنان طبیعی آفت مانند کفشدوزک، بالتوری سبز و زنبور تریکوگراما، حذف پاجوش ها به خصوص در اوایل بهار، هرس شاخه های آلوده، کاهش کودهای نیتروژنه در اوایل فصل رشد و استفاده از کودهای کلسیمی و کود سیلیکات پتاسیم جهت مقاومت درخت و سلول های آن، انجام سمپاشی زمستانه با روغن ولک و سم اتیون و استفاده از سموم حشره کش آکتارا، افوریا، استامی پراید، پریمور، اتیون، دورسبان، ایمیداکلوپراید و دیمتوات برای کاهش جمعیت آفت مناسب است.
جمع بندی
پیشگیری و کنترل آفت شته سبز انار، بسیار مهم است. اقدامات ذکر شده از جمله مدیریت باغ و کنترل به موقع در کاهش جمعیت آفت بسیار مهم است. چرا که بسیاری از طغیان های شته ها در اثر شرایط نامساعد و نبود مدیریت پیشگیرانه اتفاق می افتند. از این رو با در نظر گرفتن اقداماتی می توان محیط را برای فعالیت این آفات نامطلوب ساخت.