میوه مرکبات یکی از محصولاتی است که در بین افراد جامعه بسیار پر طرفدار بوده و مورد استفاده قرار می گیرد. اما کیفیت ظاهر میوه در مرحله اول بازارپسندی آن بسیار موثر است. یکی از عواملی که باعث کاهش استقبال از خرید میوه می شود، ترکیدگی میوه است که تقریبا آن را غیر قابل استفاده می کند. از این رو باید تمام شرایط را در تولید محصول باکیفیت در نظر بگیریم.
تولید مرکبات در ایران
کشت و تولید مرکبات در ایران به عنوان یکی از پر اهمیت ترین و پر مصرف ترین محصولات کشاورزی شناخته می شود که بیشتر در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری کشت می‌شوند. با این حال در شهرهای شمالی ایران همچون مازندران نیز کشت مرکبات انجام می شود. ایران جز کشور های برتر تولید مرکبات در خاورمیانه است؛ زیرا با داشتن شرایط اقلیمی مطلوب و پتانسیل بالا زمینه را برای تولید مرکبات فراهم کرده است.
یکی از عواملی که سبب خسارت بسیار زیاد به باغ مرکبات می شود، ترکیدگی میوه است. ترکیدگی میوه در مرکبات و سایر میوه ها اکثرا یک عارضه فیزیولوژیک است که در بسیاری از مناطق زیر کشت مرکبات مشاهده می شود. گاهی امکان دارد به علت حضور آفات نیز شاهد ترکیدگی یا جداشدگی میوه از یکدیگر شویم که با ترکیدگی میوه بر اثر عوامل فیزیولوژیک متفاوت است.
در واقع ترکیدگی میوه رابطه مستقیمی با بازار پسندی و خرید و فروش آن دارد و در بسیاری از مناطق با شدت گرفتن بروز آن در میوه خسارت به صورت شکاف کامل و دو نیم شدن میوه می شود و در نتیجه میوه نامرغوب بوده و غیر قابل استفاده می گردد. از آنجایی که این عارضه قبل از برداشت میوه اتفاق می افتد، سبب کاهش بازارپسندی و دور ریخته شدن میوه می شود.
دلایل ترکیدگی میوه در مرکبات
ترکیدگی یا ترک خوردگی میوه مرکبات قبل از برداشت میوه به طور معمول به صورت ترک های عمودی پوست میوه در نزدیکی خامه می باشد. این عارضه فیزیولوژیک اغلب از نوک میوه آغاز می شود و در برخی موارد نیز امکان دارد از قسمت های میانی میوه علائم و نشانه های اولیه ترکیدگی ظاهر شود که به طرف دو انتهای آن امتداد می کشد و به صورت دوکی شکل امتداد پیدا می کند.
یکی از نکات قابل توجه در ترکیدگی میوه این است که هرچه پوست میوه نازک تر باشد، میوه علائم ترکیدگی یا ترک خوردگی را بیشتر و زودتر نشان می دهد.زیرا سلول های گیاهی در میوه های پوست نازک کم تر بوده و ضخامت قابل توجهی را در برابر شرایط نامساعد را ندارد و به راحتی در مقابل شرایط واکنش نشان می دهند. این مسئله نشان دهنده آن است که هرچه تغذیه درخت اصولی تر و دقیق تر باشد، میوه را در برابر شرایط فیزیولوژیک و عوامل بیماری زا گیاهی و آفات در امان نگه می دارد.
نقش عوامل محیطی در ترکیدیگی میوه
ترکیدگی میوه مرکبات همان طور که از قبل ذکر شد تا حدود زیادی به عوامل مختلفی بستگی دارد. مجموعه ای از عوامل محیطی، شرایط اقلیمی و خصوصیات رقم کشت شده، شرایط و نوع آبیاری و کود دهی درختان بستگی دارد. در بیشتر موارد ترک خوردگی میوه مرکبات در ماه های گرم سال از نیمه های تیرماه تا آبان ماه گزارش شده است و این امر به این علت است که میوه در حال رشد می باشد و به علت عدم رعایت برخی شرایط برای میوه، این واکنش ها را نشان می دهد. توجه کنید که ترکیدگی در میوه ها نه تنها از ظاهر و کیفیت آن می کاهد ، بلکه در ورود و حضور عوامل بیماری زا به گیاه نیز کمک می کند که از این خسارت و آسیب وارد شده به محصول دو چندان می شود و اکثر محصولات یک فصل کشت را از بین می برد.
یکی از عواملی که بر روی ترکیدگی و ترک خوردگی میوه مرکبات موثر است، میزان آبیاری می باشد. سلول های گیاهی به خصوص واکوئل های گیاهی برای رشد و حجم پیدا کردن نیاز به دریافت یک سری از ترکیبات را دارند و یکی از ترکیبات موثر در آن ، آب است که از طریق آبیاری و جذب آن توسط ریشه صورت می گیرد. آب موجود در واکوئل های گیاهی موجب فرم دهی و متناسب سازی سلول های گیاهی گیاه شده که در نتیجه به خوش فرمی میوه و برگ کمک می کند.
هنگامی که آب درون سلول گیاهی کاهش پیدا کند، استحکام سلول از بین رفته و موجب کوچک و ریزماندن میوه می شود و از این رو گوشت میوه تمایل به شد دارد و پوست میوه مانع از رشد آن می شود و از این رو پوست میوه دچار ترکیدگی می شود. از دیگر مواردی که با میزان آبیاری در ترکیدگی میوه رابطه مستقیم دارد ، آبیاری بیش از حد و بیش بود آبیاری است.
کوددهی نامناسب و ترکیدگی میوه مرکبا
یکی دیگر از دلایل ترکیدگی در میوه مرکبات کوددهی است . هرچه کود دهی با عناصری که در استحکام بافت سلول گیاهی موثر است کم تر باشد ، ترکیدگی میوه زودتر بروز می کند . کود دهی درخت نه تنها در درشت شدن و تغذیه درخت کمک می کند ، بلکه در کاهش خسارات ناشی از عوامل فیزیکی در گیاه نیز می شود.
یکی از مهم ترین عناصری که کمبود آن در ترک خوردگی میوه بسیار موثر است و علائم کمبود آن به راحتی در میوه قابل تشخیص است ، عنصر کلسیم می باشد . با کمبود عنصر کلسیم در میوه شاهد ترک خوردگی میوه در مرکبات می شویم. نا گفته نماند که عنصر پتاسیم نیز نقش بسزایی در بهبود این فرایند دارد و مصرف هر دو عنصر به خصوص در زمان رشد میوه به کاهش خشارت ترکیدگی کمک می کند.
تغییرات دمایی و شرایط آب و هوایی
دیگر عوامل ترکیدگی میوه ، تغییر دما و تغییرات شدید شرایط آب و هوایی است که می تواند سبب ترک خوردگی یا شکسته شدن میوه روی درختان به خصوص درخت لیمو شود. این امر حتی می تواند به علت گرمای هوا در روز و یا سرمای هوا در شب اتفاق بیوفتد اما معمولا این تغییرات بر روی تنه درخت اثر گذاری بیشتری دارد در واقع اگر خاک خشک باشد و دما در طول روز ۳۰ درجه فارنهایت یا بیشتر تغییر کند، احتمال شکافتن میوه شما بیشتر است و در جهت جلوگیری از این اتفاق می توان با افزایش رطوبت خاک دما را کنترل نمود.
نوسانات رطوبت خاک
همانطور که ذکر شد نوسانات رطوبت خاک می تواند علت ترکیدگی میوه مرکبات باشد. باید توجه داشته باشید که خاک نباید دچار تغییرات رطوبتی زیادی شود و خاکی که مدام از حالت خشک به رطوبت دار می رسد ، برای درختان مناسب نیست و موجب ایجاد تنش در آن ها می شود و برای جلوگیری از این موضوع باید خاک را به طور منظم آبیاری کنید.
وزش باد
وزش باد نیز می تواند موجب ترکیدگی در میوه مرکبات شود و در برخی مناطق دیده شده وزش بادهای گرم و خشک به خصوص در مناطق جنوبی کشور موجب خشک شدن بافت و پوست میوه ها شده که در این شرایط واکوئل های پوست میوه رطوبت خود را از دست می دهد و هنگامی که آب مورد نیاز تامین می شود به دلیل جذب سریع به علت تشنگی، میوه و سلول های آن دچار تورم شده و شکاف بر می دارد.
هرس درختان
هرس درختان در عدم ترک خوردگی میوه بسیار موثر است و در درختانی با باردهی بالا، می توان عملیات هرس میوه را در جهت محصول کمتر ولی با کیفیت تری انجام داد و بهتر است که هرس در مراحل اولیه رشد انجام شود تا به دیگر میوه های باقی مانده مواد غذایی بیشتری برسد. ( توجه کنید که ابزار هرس حتما با قارچکش ها ضد عفونی شوند)
جمع بندی
هدف از انجام فرایند کشاورزی، تولید محصولات با کیفیت و سالم به همراه بازار پسندی بالایی است که در این میان عوامل مختلفی هستند که سلامت محصول تولید شده را به خطر می اندازند و باعث بروز خسارت به محصول و کشاورز می شوند. ترکیدگی میوه در مرکبات، با نظارت کشاورز و در نظر گرفتن شرایط ایده ال گیاه در باغ به کنترل این عارضه کمک خواهد کرد و در نتیجه زحمات کشاورز با فروش محصولات کشاورزی و میوه باغ خود جبران خواهد شد.