آشنایی با آفات مهم در گندم

آشنایی با آفات گندم

مقدمه

گندم از جمله محصولاتی است که در دنیا جزو بالا رتبه ترین محصول در دنیا محسوب می شود و در بین کالاهای اساسی جز محصولات استراتژیک و مهم ‌ترین اقلام بوده . از این رو آشنایی با آفات مهم گندم و بیماری های آن بسیار مهم و ضروری است زیرا یکی از محصولات پر کشت ، و در سراسر جهان به عنوان غذای اصلی استفاده می شود . این محصول ارقام مختلفی دارد که مهترین ارقام شامل گندم معمولی (Triticum aestivum) ، گندم دوروم (T. durum) و گندم گونه (T. compactum) است و عملکرد خوبی در واحد سطح دارند . این محصول در آب و هوای معتدل با فصل رشد نسبتاً کوتاه رشد خوبی دارد . آرد به دست آمده از دانه گندم برای تهیه محصولاتی از جمله نان ، غلات و در آشپزی و شیرینی استفاده می شود . در این مقاله به مطالعه و آشنایی با آفات مهم گندم می پردازیم و برای شناسایی بیماری های گندم کلیک کنید .

 

میزان تولید گندم سالانه در هر کشور

گندم دومین دانه غلات تولید شده پس از ذرت است و تجارت جهانی گندم از مجموع همه محصولات دیگر بیشتر است . در سال 2020 ، کل تولید گندم 760 میلیون تن بود . چین ، هند و روسیه سه تولید کننده انفرادی گندم در جهان هستند که حدود 41 درصد از کل تولید گندم جهان را به خود اختصاص می دهند . همچنین چین برترین و بزرگ ترین تولید کننده گندم در سال 2023 معرفی شد از این رو ایران بر اساس آمار وزارت کشاورزی آمریکا با تولید 14 میلیون تن گندم سیزدهمین تولیدکننده بزرگ گندم جهان در سال 2023 معرفی شده است .

10 کشور برتر تولید کننده گندم (بر حسب تن گندم تولیدی 2020)

استرالیا (23 میلیون تن) ، آلمان (22 میلیون تن) ، پاکستان (25 میلیون تن) ، اکراین (25 میلیون تن) ، فرانسه (30 میلیون تن) ، کانادا (35 میلیون تن) ، آمریکا (49 میلیون تن) ، روسیه (85 میلیون تن) ، هند (107 میلیون تن) ، چین (134 میلیون تن) . گندم در مناطق معتدل کشت می شود و حدود 13 درصد پروتئین دارد که منبع اصلی پروتئین (گلوتن) و کربوهیدرات در وعده غذایی انسان است . بهترین و مناسب ‌ترین خاک برای گندم خاک‌های رسی و سیلیسی، با عمق و مواد غذایی کافی می‌باشند همچنین pH مناسب برای رشد خوب این گیاه حدود ۷ است .

 

آشنایی با آفات گندم

محصول گندم در زمین های زراعی داراری آفات و بیماری هایی مثل سن گندم ، شته (شته روسی گندم،شته سبز یولاف،شته سمی گندم) ، پروانه خوشه خوار گندم ، سوسک سیاه گندم ، ملخ گندم (مراکشی،آسیایی،صحرایی،ایتالیایی) ، مگس گندم خوار ، کنه ها ، سوسک قهوه ای گندم و موش (ورامین،کلاهو،مغان) نیز است که در این مقاله به بررسی برخی از آفات مهم در گندم می پردازایم .

سن گندم

سن غلات یا سن گندم Eurygaster integriceps از مهمترين آفات گندم و جو می باشد . اين آفت با تغذيه از گندم و جو در مراحل مختلف رويشی موجب كاهش عملكرد محصول می شود . سن گندم دارای رنگ های مختلفی است اما رنگ عمومي آنها قهوه ای و زرد خاکی است و در رنگ سياه ، قرمز ، مسی و زرد کهربايی نيز مشاهده می شود . این آفت زمستان گذرانی را به صورت حشره کامل زیر علفهای هرز به ویژه از گونه درمنه و گون در دامنه کوه ها ، زیر پوست درختان ، دشت ها و حتی در مزارع گندم می گذراند . با افزایش دما در اواخر زمستان یا اوایل بهار ، مهاجرت سن مادر از مناطق زمستان گذران به مزارع گندم رخ می دهد و تخم ریزی در دو هفته الی سه هفته اردیبهشت شروع شده و تا نیمه دوم خرداد ماه ادامه می یابد . سن های کامل نسل جدید از اخر خرداد ماه در مزارع ظهور پیدا می کند و سن های مادر پس از استقرار در مزرعه به مدت یک تا دو هفته تغذیه می کنند و سپس جفت گیری می نمایند . این سن ها در پشت برگهای میزبان در جاهای متراکم مزرعه و معمولاً در دو ردیف ۷ تایی تخمگذاری می کنند و تخم ها در دمای ۳۰-۲۰ درجه پس از دو هفته تفریخ می شوند.

تغذیه سن مادر : از شیره ساقه و برگ های جوان و سبز گندم صورت می گیرد . سن‌های مادر ، خرطوم یا استایلت خود را به داخل بوته‌ی گندم فرو کرده و از مواد غذایی مخصوصاً پروتئین گلوتن گندم تغذیه می نمایند ، که سبب خشک شدن خوشه ها و تغییر رنگ آن می شود . میزان خسارت در این مرحله کم و به جمعیت و تراکم حشره بستگی دارد اما توجه داشته باشید اگر تعداد حشره در هر متر مربع مزرعه بیش از 3 عدد باشد مبارزه شیمیایی ضرورت پیدا می‌کنند .

در سنین ۴ و ۵ پورگی : پوره‌ها ۵ مرحله را می‌گذرانند تا به حشره کامل نسل جدید سن تبدیل شوند . پوره‌های سن اول بسیار کوچک و تیره رنگ هستند و در قسمت پایین بوته‌های گندم و پشت برگ ها به سر می برند . پوره های سن اول تا اواسط سن دوم بدون حرکت و تغذیه می‌مانند . پس از این مرحله تغذیه و رشد شروع شده و هر چه پوره ها بزرگ تر می‌شوند ، بیشتر از گندم تغذیه کرده و خسارت زیادی وارد می کنند .

خسارت در مرحله پورگی : پوره ها ماده ای را به درون دانه گندم ترشح می کنند که کیفیت محصول را کاهش می دهند و این ماده بوی نامطبوع و بدی دارد . آفت سن گندم در این دوره از زندگی می‌تواند تا ۱۰۰ درصد به دانه های گندم خسات وارد کند . علائم خسارت بر روی دانه گندم به صورت یک نقطه تیره رنگ که در قسمت داخلی ، زردی گندم مشخص است .

خسارت مربوط به حشرات بالغ نسل جدید : آفت سن در این مرحه برای ادامه رشد ، توانایی پرواز دارد و به این صورت به ارتفاعات رفته و روی دانه‌های خوشه‌ گندم قرار میگیرد . این مرحله یکی از خطرناکترین مراحل آفت سن گندم می‌باشد که سبب چروکیدگی و ضعف دانه های گندم می‌شود و مزه آن نیز تغییر کرده و تلخ می شود .(توجه داشته باشید که رنگ آفت سن گندم بین رنگ‌های آجری و سیاه است که از خوشه های گندم تغذیه می کنند)

 

پيشگيری و کنترل

• کنترل زراعی
• برداشت زود هنگام
• وجین کردن علف های هرز و کنترل آن
• تناوب زراعی با محصولاتی غیر از غلات
• کنترل شیمیایی که بهترين زمان سم پاشي در سن گندم وقتی است که پوره های جوان شروع به تفریخ یا خارج شدن می کنند و می توان از سموم دلتامترین ، تری کلروفن و فنیتروتیون

 

 

شته روسی گندم

شته روسی گندم با نام علمی Diuraphis noxia یکی از مهمترین آفات غلات می باشد . این آفت با تغذیه از برگ ها و گل های گندم و جو سبب خسارت می شود اما خسارت اصلی آن ها مربوط به مواد سمی است که به داخل گیاه تزریق می‎کند که سبب زردی ، توقف رشد و ضعف گیاه می شود . توجه داشته باشید که شته روسی گندم ناقل ویروس هایی مانند ویروس کوتولگی زرد جو و موزائیک نواری جو نیز می باشد و علاوه بر گندم به جو ، چاودار ، سورگوم و تریتیکاله نیز خسارت وارد می کند . نشانه های تیپیک و مشخص شده از خسارت شته روسی گندم شامل پدیدار شدن نوارهای سفید تا بنفش روی برگ و پیچیده شدن آن ها می باشد و سپس خوشه گندم شبیه به قلاب یا عصا می‌شود و این پیچیدگی می تواند درجات مختلفی داشته باشد . همچنین رشد گیاهان جوان متوقف شده و از بین بروند.

کنترل شته روسی گندم

• استفاده از ارقام مقاوم
• کنترل بیولوژیک مثل کفشدوزک و زنبور پارازیتوئید
• استفاده از صابون ها
• کنترل شیمیایی با فنیتروتیون ، مالاتیون و دیمیتوات

 

پروانه خوشه خوار گندم

پروانه خوشه خوار گندم با نام علمی hadena basilinea یک آفت نور گریز بوده و دارای طول بدن 40 – 45 میلی متر و رنگ آن معمولا زرد و خاکستری است . لارو این آفت در روز روی بوته گندم حضور دارد و در شب بر روی خوشه های گندم یا علف های هرز قرار می گیرد . لارو پروانه خوشه خوار گندم ازتمام قسمت های دانه به جز پوست  دانه تغذیه می کند . خسارت و حضور این آفت در مزارعی که آب و رطوبت کم تری باشد کاهش می یابد و فعالیت این لارو از اوایل خرداد تا اخر شهریور می باشد .

کنترل پروانه خوشه خوار گندم

• کنترل زراعی که شامل شخم عمیق در پاییز ، استفاده از ارقام زود رس و برداشت زودهنگام محصول ، رعایت بهداشت زراعی
• تله های نوری
• کنترل شیمیایی مثل فنیتروتیون ، اسپانسر ، مالاتیون

 

سوسک سیاه گندم

یکی دیگر از آفات گندم، سوسک سیاه گندم با نام علمی Zabrus tenebrioides است . سوسک سیاه گندم دارای انواع متنوعی بوده . این آفت علاوه بر گندم، به سایر محصولات زراعی مانند جو نیز خسارت می‌رساند . این آفت در دو دوره می‌تواند به گندم خسارت برساند که شامل ، پاییز و زمستان و اواخر بهار . در پاییز و زمستان ، لاروهای این حشره از برگ گندم تغذیه و در بهار ، سوسک‌های بالغ از دانه‌های گندم استفاده می‌کنند . حشرات ماده این آفت می توانند 120 تا 270 تخم بگذارند که بین 9 تا 25 روز بعد تفریخ ( خارج ) می‌شوند . توجه کنید که این تخم ها برای توسعه نیاز به رطوبت دارند و در رطوبت پایین تفریخ نمی شوند .

کنترل سوسک سیاه گندم

• تناوب زراعی
• برداشت زود هنگام
• کنترل علف هرز
• بهداشت زراعی
• شخم عمیق تا عمق 20 الی 22 سانتی متر
• کنترل شیمیایی مثل کلریپریفوس ، فوزالون ، کنفیدور ، دورسبان و دیازینون

 

نتیجه گیری

گندم از مهم ترین محصولاتی است که جامعه بشری به آن وابسته است زیرا با کاشت آن بسیاری از نیاز غذایی انسان تامیین می شود و عواملی مثل آفات و بیماری های گندم می توانند باعث خسارت اقتصادی زیادی شوند از این رو باید برای تولید محصول باکیفیت و بازار پسندی بهتر دقت و توجه کافی را داشت و از خرید سم و کود مناسب غافل نشد و در زمان مناسب استفاده نمود .

منابع

https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%B3%D9%86_%DA%AF%D9%86%D8%AF%D9%85

 

با ما همراه باشید

با ارائه برترین مقالات و مطالب روز کشاورزی توسط کارشناسان فنی

  ** نهاده راز خرم ،راز یک فصل پربار **