بیماری سفیدک پودری (Powdery Mildew) یکی از مهمترین بیماری های قارچی در گیاهان زراعی، باغی و زینتی است که خسارات اقتصادی قابل توجهی دارد. این بیماری توسط گونه های مختلف قارچ های آسکومیست مانند Erysiphe, Podosphaera و Blumeria ایجاد می گردد. همچنین توسط لایه های سفید یا خاکستری پودری روی اندام های هوایی شناسایی می شود. شرایط محیطی مطلوب گسترش آن، شامل رطوبت نسبی بالا و دمای معتدل موثر است که موجب گسترش سریع بیماری می شود. با توجه به کاهش عملکرد محصولات و مقاومت برخی عوامل بیماری به قارچکش ها، مطالعه راهکارهای مدیریتی مؤثر از جمله استفاده از ارقام مقاوم، روش های زراعی بسیار ضروری است که در ادامه به بررسی آن ها می پردازیم.
بیماری سفیدک پودری چیست؟
بیماری سفیدک پودری را با نام های دیگر مانند سفیدک سطحی و سفیدک کرکی نیز می شناسند. همانطور که ذکر شد این بیماری یکی از شایع ترین بیماری های قارچی در گیاهان است. سفیدک پودری توسط گونه و فرم های مختلف جنس های قارچی مانند Erysiphe, Podosphaera, Blumeria, و Sphaerotheca ایجاد می شود. این بیماری با ظهور لکه های سفید یا خاکستری پودری روی سطح برگ ها، ساقه ها، گل ها و میوه ها شناسایی می شود.
عامل بیماری زای سفیدک حقیقی از طریق اسپورهای هوازاد گسترش می یابد. در شرایط رطوبت نسبی بالا و دمای معتدل (۱۵-۲۵ درجه سانتی گراد) به سرعت رشد می کند. سفیدک پودری با اختلال در فتوسنتز و کاهش سطح سبزینگی گیاه، موجب ضعف عمومی گیاه، زردی برگ ها، توقف رشد و در موارد شدید مرگ بافت ها می شود. میوه های درگیر با سفیدک پودری در سطح وسیع غیر قابل استفاده می شود.
نحوه ایجاد بیماری سفیدک پودری در گیاهان
بیماری سفیدک پودری در انواع گیاهان توسط قارچ های انگل اجباری از خانواده Erysiphaceae مانند جنس های Erysiphe, Podosphaera, Blumeria و Sphaerotheca) ایجاد می گردد. این قارچ ها از طریق کنیدی ها یا هاگ های غیرجنسی منتشر می شود و در هوا یا تماس مستقیم به گیاهان میزبان منتقل می گردند. پس از استقرار و قرارگیری روی سطح برگ، اسپورها جوانه می زنند و گسترش می یابند. با تولید ساختارهای مکنده به نام هاستوریوم، مواد مغذی را از سلول های اپیدرمی گیاه جذب می کنند.
شرایط محیطی مطلوب برای رشد این قارچ ها شامل رطوبت نسبی بالا ۴۰-۸۰ درصد و دمای ۱۵-۲۵ درجه سانتی گراد است. این بیماری برخلاف بسیاری از بیماری های قارچی، وجود آب و رطوبت برای جوانه زنی اسپورهای آن ضروری است. این بیماری در محیط های با تهویه ضعیف و تراکم کشت بالا به سرعت گسترش می یابد.
علائم بیماری سفیدک پودری
علائم اولیه این بیماری شامل ظهور لکه های سفید و پودری روی سطح فوقانی برگ ها، ساقه ها، غنچه ها و حتی میوه هاست. این پوشش پودری در واقع توده های کنیدی و میسلیوم های قارچ هستند. با پیشرفت بیماری، لکه ها گسترش می یابند. ممکن است باعث پیچیدگی، زردی یا کلروز و در مراحل شدید نکروز یا سوختگی بافت های آلوده شوند. حضور این پودرهای سفید رنگ موجب کاهش فتوسنتز و ضعف عمومی گیاه، ریزش برگ ها، کاهش رشد و افت کمی و کیفی محصول می شود.
برخی گونه های میزبان مانند خیار و انگور نیز علائمی مانند تغییر رنگ قرمز یا ارغوانی در پشت برگ ها را نیز نشان می دهند. اما توجه داشته باشید که آن را با بیماری سفیدک داخلی یا بیماری کپک خاکستری اشتباه نگیرید. تشخیص دقیق این بیماری بسیار راحت است؛ اما در مراحل ابتدایی با میکروسکوپ و مشاهده ساختارهای قارچی مانند کنیدیوفورها و کنیدی ها مشخص می شود.
چه گیاهانی به سفیدک پودری آلوده می شوند؟
بیماری سفیدک پودری طیف گسترده ای از گیاهان زراعی، باغی، گلخانه ای و زینتی را آلوده می کند. در بین گیاهان زراعی، غلاتی مانند گندم با عامل Blumeria graminis و جو، حبوباتی همچون نخود و لوبیا، و سبزیجاتی مثل خیار با عامل Podosphaera xanthii)، کدو، کدو تنبل، هندوانه، طالبی، گوجه فرنگی با عامل Leveillula taurica، بادمجان و فلفل و توت فرنگی از مهم ترین میزبان های این بیماری محسوب می شوند. در بخش باغبانی، درختان میوه مانند انگور با عامل Erysiphe necator، سیب و گلابی با عامل Podosphaera leucotricha، هسته داران همچون هلو، زردآلو و گیلاس با عامل Podosphaera pannosa، توت فرنگی با عامل Podosphaera aphanis و مرکبات با عامل Oidium tingitaninum بسیار تحت تأثیر این بیماری قرار می گیرند.
توجه کنید که گونه های گیاهیِ که مستعد ابتلا به بیماری سفیدک پودری هستند را در سایه کشت نکنید؛ چرا که موجب مرطوب ماندن گیاه و خاک می شود. در نتیجه محیط مطلوب و ایده آلی برای رشد هاگ های قارچ سفیدک پودری فراهم می شود. از این رو در محیط های گلخانه ای که شرایط رطوبتی مساعدی برای رشد قارچ وجود دارد. محصولاتی مانند خیار، گوجه فرنگی و فلفل دلمه ای و همچنین گل های شاخه بریده مانند رز با عامل Podosphaera pannosa بیشتر در معرض حمله این بیماری هستند. در میان گیاهان زینتی همچون گل رز، بگونیا، ژربرا، شمشاد، آهار، لاله، میخک، کالانکوئه و گل داوودی به سفیدک پودری حساس می باشند. با توجه به گستردگی میزبان های این بیماری، مدیریت بهینه شامل روش های پیشگیرانه، زراعی و شیمیایی برای کاهش خسارات ضروری است که به طور کامل در ادامه به آن می پردازیم.
روش جامع مبارزه و کنترل بیماری سفیدک پودری
به طور کلی مدیریت این بیماری شامل استفاده از ارقام مقاوم، رعایت فاصله کشت جهت تهویه مناسب، کاهش رطوبت محیط، حذف اندام و بخش های آلوده و مصرف قارچکش های موثر مانند گوگرد، تری آزول ها است. توجه کنید که مقاومت این بیماری قارچی به سموم شیمیایی از موارد مهم در کنترل این بیماری محسوب می شود. از مصرف زیاد کودهای نیتروژنه جلوگیری کنید؛ چرا که رشد برگ های حساس را افزایش می دهد. از این رو کنترل جامع سفید پودری شامل موارد زیر می شود:
- روش های پیشگیرانه و زراعی که شامل کشت ارقام مقاوم و استفاده از بذرهای ضدعفونی شده، مدیریت تراکم کشت با رعایت فاصله مناسب بین گیاهان برای بهبود جریان هوا و هرس به موقع و حذف اندام های آلوده به همراه برگ های پایینی برای کاهش آلودگی و کاهش رطوبت و گرما موثر است. به علاوه پرهیز از آبیاری بارانی و استفاده از آبیاری قطره ای برای کاهش رطوبت روی برگ ها و باز کردن پنجره های گلخانه بسیار مهم است.
- روش های شیمیایی: با مصرف سموم شیمیایی مثل قارچ کش های تماسی یا پوششی مثل گوگرد، سولفور برای سفیدک شلیل، ترکیبات مس مانند بوردو و قارچ کش های سیستمیک مانند تریازول ها که شامل تتراکونازول و هگزاکونازول و پروپیکونازول و سم آزوکسی استروبین، تیوفانات متیل، ناتیوو و.. است. توجه کنید که تناوب سموم برای جلوگیری از مقاومت قارچی امری ضروری است. همچنین مصرف کودهایی همچون جلبک دریایی، ترکیبات کلسیمی و حاوی سیلیس می تواند در مقاوم سازی گیاه نقش موثری را داشته باشد.
جمع بندی
بیماری سفیدک پودری یا سفیدک کرکی به عنوان یکی از خسارت زاترین بیماری های قارچی، سالانه بسیاری از محصولات کشاورزی را از بین می برد. کنترل مؤثر این بیماری نیازمند روش های تلفیقی است که شامل استفاده از ارقام مقاوم، روش های زراعی مناسب، کنترل بیوکنترل و مصرف سموم قارچ کش است. توجه به مقاومت قارچی، تناوب سموم و به کارگیری روش های جدید نیز ضروری می باشد. موفقیت در مدیریت این بیماری وابسته به دقت کافی و مستمر، تشخیص به موقع و اجرای سریع اقدامات کنترلی است که در نهایت به حفظ سلامت گیاه و افزایش عملکرد محصول منجر خواهد شد.