میوه انار یکی از محصولات باغی است که به آفتاب شدید و مستقیم به خصوص آفتاب ظهر که تابش و نور مستقیم خورشید به محصول می تابد حساس است. آفتاب سوختگی میوه ها همانطور که ذکر شد معمولا به علت دریافت سطوح بالای تابش نور خورشید، دمای بالا، رطوبت نسبی کم و بالا بودن ارتفاع از سطح دریا ایجاد می شود. میزان خسارت آفتاب سوختگی انار به عوامل مختلفی بستگی دارد. این عوامل شامل نوع آب و هوا، نوع رقم، میزان کود مصرفی، درصد رطوبت محیط و خاک است که در ادامه به آن می پردازیم.
آفتاب سوختگی انار
انار بومی ایران بوده و میوه ای بسیار پرطرفدار و خوش طعم است. درخت انار معمولا در حاشیه کویری و مناطق مرکزی و جنوبی کشور موفق عمل می کند. انار جهت رشد بهتر به تابستان های گرم و خشک نیاز دارد. آفتاب سوختگی یکی از خسارات بسیار رایج در مناطق کشت درخت انار است. این تنش در سال های اولیه باردهی به خصوص در بخش جنوبی درخت که آفتاب ظهر به صورت مستقیم می تابد رخ می دهد.
آفتاب سوختگی نیز به دلایل مختلفی ایجاد می شود. یکی از رایج ترین نوع آن ها بدین گونه است که پوست میوه هایی که در معرض نور شدید و مستقیم خورشید قرار می گیرند در اثر شدت تابش سوخته و سلول های آن بخش از پوست انار، آب بین سلولی خود را از دست می دهد. در واقع سلول ها می میرند؛ از این رو کیفیت و بازارپسندی آن ها کاهش پیدا می کند.
نوع دیگری در آفتاب سوختگی انار تنش گرمایی و خشکی هواست که سبب می شود چنین میوه هایی شادابی خود را از دست بدهند. دانه های انار در قسمت های آفتاب سوخته رشد طبیعی نمی کند و کوچک، کم آب و تا حدودی بی رنگ باقی می مانند.
نوعی دیگر از آفتاب سوختگی در انار به دلیل حساسیت بالای میوه انار باعث می شود بخش هایی از میوه که قبلا در سایه رشد کرده اند به مجرد اینکه در معرض نور شدید قرار بگیرند، دچار آفتاب سوختگی شوند. از این رو انتخاب ارقام مناسب و مقاوم با توجه به نوع منطقه کاشت، جلوگیری از هرس شدید درخت، استفاده از سایبان های گلخانه ای و کوددهی میوه با کودهای مناسب یا پوشش میوه با موادی مانند کائولین از روش های کاهش این خسارت در باغات انار می باشد.
علائم آفتاب سوختگی میوه انار
همانطور که ذکر شد آفتاب سوختگی انار بر اثر قرار گرفتن میوه در معرض نور شدید و مداوم آفتاب، دریافت گرمای زیاد و اشعه خورشید مانند اشعه ماورای بنفش است که بروز می کند. آفتاب سوختگی انار علائمی نیز به دنبال دارد. این علائم شامل بروز لکه های بزرگ و به رنگ قهوه ای تیره بر سطح پوست آن به خصوص در بخش جنوبی میوه، از دست دادن حالت شادابی، عدم رشد طبیعی و کوچک و کم آب ماندن دانه ها در بخش های آفتاب سوخته و تا حدودی بی رنگ شدن دانه در آن نقاط از علائم آن هستند. از این رو عارضه آفتاب سوختگی در محصول از مرغوبیت و بازار پسندی انار می کاهد و سبب خسارت بسیار زیادی به باغداران می شود.
معمولا سه نوع آفتاب سوختگی میوه انار بر اساس نوع علائم خسارت وارد می کند. این انواع شامل قهوه ای شدن، قهوه ای شدن به همراه بافت های مرده سیاه رنگ و سیاه شدگی می باشند. مواردی همچون عدم رعایت فاصله کاشت، کشت ارقام حساس مثل رقم های پوست نازک، عدم رعایت زاویه کاشت مثلا جهت جنوبی و شرقی-غربی میزان خسارت را افزایش می دهد. خشکی محیط و کاهش آبیاری، تغذیه نامناسب و پرورش درختان به فرم بادبزنی از جمله عواملی هستند که در افزایش عارضه آفتاب سوختگی موثر می باشند.
علائم آفتاب سوختگی شاخه و تنه انار
آفتاب سوختگی نه تنها در میوه بلکه در شاخه و تنه درخت انار نیز بروز می کند. در واقع در اثر تابش مستقیم آفتاب بر روی قسمت های مختلف آفتابگیر تنه و سرشاخه ها پوست از بین می رود. در برخی از مناطق پوست درخت از تنه جدا می شود و در موارد شدید با خشکی کامل شاخه ها رو به رو می شویم. همچنین زردی، کم برگی، پژمردگی و ریزش برگی، از علائم اولیه آن روی درختان می باشد. علائم در درخت جهت دار هستند و در اکثر موارد سمت آفتابگیر تنه و ناحیه فوقانی سر شاخه ها است. درختانی که مدتی در سایه دیوار و یا درختان دیگر قرار داشته و ناگهان در معرض تابش مستقیم آفتاب قرار می گیرند از جمله عوامل آفتاب سوختگی تنه می باشد.
پیشگیری از عارضه آفتاب سوختگی در انار
برای پیشگیری و کاهش خسارت آفتاب سوختگی در مرحله اول لازم است از کاشت ارقام ضعیف و غیر متحمل، کاشت ارقام پوست نازک و حساس مانند رقم شهوار دانه سفید جلوگیری شود. همچنین
- رعایت فاصله مناسب کاشت به این گونه که هر چه فاصله کم تر باشد تابش نور و تبخیر از آن کمتر است
- رعایت زاویه کشت درختان
- هرس اصولی (به گونه ای که میوه ها در سایه انداز درخت باشند و زیاد در مقابل آفت ظهر تابستانی نباشند)
- رعایت دوره آبیاری
- تغذیه کودی انار مناسب به خصوص عناصری همچون کلسیم، سیلیسیم و پتاسیم از جمله عناصر بسیار مهم و ضروری است
که از آفتاب سوختگی و ترکیدگی انار جلوگیری می کند.
اما به طور کل تغذیه درخت با سایر عناصر و کودها مانند کود جلبک دریایی، کود میکرو ریز مغذی و… در مقاومت درخت موثر است. توجه کنید که آبیاری یا سم پاشی در نیمه های ظهر می تواند آفتاب سوختگی را تشدید کند. قرار دادن گیاه در بخش سایه و یا ایجاد پوشش های در اطراف میوه از آفتاب سوختگی انار جلوگیری می کند.
جمع بندی
همانطور که ذکر شد آفتاب سوختگی می تواند آسیب های جدی را به درختان انار وارد کند که این آسیب ها موجب عملکرد ضعیف میوه ها و یا خسارت به تنه درخت شود. در صورت عدم کنترل به مرور بخش های ترک خورده پناهگاه آفات و بیماری ها می شود و باعث آسیب دیدن بیشتر درخت می گردد. از این رو باغداران می توانند با اقداماتی نظیر مدیریت آبیاری و کوددهی، سایه اندازی یا سازه های سایه انداز موقت و مصرف مواد محافظ تنه و میوه مانند رنگ آمیزی تنه ها به رنگ سفید یا استفاده از کائولین در برابر نور مستقیم خورشید می تواند از جمله اقدامات پیشگیرانه و موفق در این امور دانست.