سبزی و صیفی جات نیز مانند گیاهان دیگر ممکن است در معرض بیماری ها و آفات قرار بگیرند. این آفت و بیماری ها می توانند خسارت چشمگیری به محصول وارد کنند؛ به همین دلیل مبارزه با آنها ضروری است. آمارهای جهانی نشان داده است که میانگین خسارت ناشی از آفات و بیماری ها در محصولات کشاورزی حدود 35 تا 40 درصد است. پیشگیری و کنترل به موقع از عوامل تاثیرگذار در کنترل جمعیت آفت و بیماری هاست. در این مقاله قصد داریم برخی از آفات و بیماری های رایج در سبزی و صیفی جات را بررسی کنیم. با ما همراه باشید.
برای خرید عمده کود و سم کشاورزی با شماره تماس 09109742010 در تماس باشید.
آفت شته
شته آفتی بسیار کوچک است که می تواند به اکثر محصولات کشاورزی و حتی گیاهان زینتی خسارت وارد کند. این آفت با تغذیه از شیره گیاهی سبب ایجاد شیره و مواد چسبنده ای به نام عسلک بر روی برگ می شود. عسلک می تواند سایر عوامل بیماری زا همچون قارچ کپک دوده ای را به سمت درخت جذب کند و باعث بیماری آن شود. از طرفی شته ها و مورچه ها رابطه هم زیستی دارند. هرچه میزان عسلک بیشتر باشد، سبب افزایش هجوم آفات دیگر می شود.
شته ها گونه های مختلفی دارند که معمولا در رنگ های سبز، زرد، قرمز، قهوه ای و سیاه دیده می شوند. جالب است بدانید که شته ها می توانند موجب نکروز‌شدن برگ‌ها، پیچ خوردگی آنها، قهوه ای و زرد شدن جوانه برگ ها، تغیر فرم ظاهر برگ ها و توقف یا کاهش سرعت رشد در گیاهان شوند. شته ها را می توان با استفاده از سموم سیستمیک مانند کنفیدور کنترل کرد.
آفت مگس مینوز
مگس مینوز یکی دیگر از آفات رایج در سبزی و صیفی جات است. حشره بالغ مینوز تخم های خود را بر روی برگ ها می گذارد. پس از خروج لاروها از تخم، تغذیه خود را از بافت بین سلولی برگ ها انجام می دهند. تغذیه لارو مینوز از بافت بین برگی، موجب بروز دالان هایی تو خالی و مارپیچ می شود که این دالان و تونل ها از روی برگ به صورت واضح مشخص است. این دالان ها از روی سطح برگ به رنگ سفید دیده می شوند. در برگ های جوان و با شرایط آب و هوایی گرم و خشک نیز جمعیت آفت مینوز بیشتر است.
به طور کلی مینوز بر رشد و باردهی درختان تأثیر منفی زیادی نمی گذارد؛ اما در نهایت باعث کاهش فتوسنتز از طریق برگ و بدشکلی و ضعف گیاه می شود. آفت مینوز را با سموم سیستمیک مثل کنفیدور و سایر سموم همچون دلتامترین، آبامکتین و حذف برگ های آلوده می توان کنترل کرد.
آفت تریپس
تریپس ها حشرات کوچک و زرد رنگ تا قهوه ای هستند که با مکیدن و تغذیه از شیره گیاهی سبب ایجاد لکه های متعدد بسیار کوچک سفید بر روی برگ ها می شوند که به مرور بر بدشکلی میوه ها نیز اثر مستقیم دارد. تریپس های بالغ می توانند به صورت غیر مستقیم نیز به گیاه خسارت وارد کند؛ به این صورت که علاوه بر ضعیف کردن گیاه، می تواند ویروس هایی مانند ویروس پژمردگی لکه ای و ویروس لکه نکروز را انتقال دهد. آفت تریپس در شرایط گرم و خشک افزایش پیدا کند؛ اما می توان با استفاده از ارقام مقاوم و رعایت تناوب زراعی تا حدودی آن را کنترل نمود.
روش های کنترل تریپس
- نصب تله و نصب کارت آبی و زرد
- کنترل علف های هرز و تنظیم آبیاری
- بازدید میدانی از مزرعه به خصوص در زیر برگ ها
- کنترل بیولوژیک با استفاده از شکارگرهایی همچون کفشدوزک
- مصرف سموم مانند ایمیداکلوپراید و اسپینوساد
کرم طوقه بر
کرم طوقه بر یا کرم قوزه بر Agrotis spp از دیگر آفات مهمی هستند که لاروهای آن خاکستری مایل به قهوه ای با طول ۳-۵ سانتی متر است. این لاروها شب ها از طوقه، ریشه و ساقه گیاهان جوان تغذیه می کنند. خسارت اصلی کرم طوقه در نهال های تازه کشت شده دیده می شود و می تواند در مراحل شدید آن را از پا در بیاورد. کرم طوقه بر در سبزیجاتی مانند خیار، ذرت، طالبی، کدو، گوجه فرنگی، فلفل، کاهو و کلم بیشترین خسارت را دارد. از این رو بوته های آلوده یک باره پژمرده شده و روی خاک می افتند. در برخی مواقع کرم ها از برگ های پایینی یا میوه های نزدیک به خاک تغذیه کرده که به صورت دالان های نامنظمی دیده می شود.
کنترل کرم طوقه بر
- شخم عمیق قبل از کشت جهت کنترل شفیره زمستان گذران
- استفاده از کارت های زرد
- آبیاری منظم و تنظیم تاریخ کشت (کشت زودهنگام برای کاهش خسارت)
- جمع آوری شبانه لاروها از کنار گیاهان
- تناوب با گیاه غیرمیزبان همچون ذرت
- مصرف سموم شیمیایی مثل طعمه مسموم به وسیله پروتئین هیدرولیزات و سم سایپرمترین یا ایندوکساکارب
آفت سوسک کلرادو
سوسک کلرادو یا سوسک برگخوار (Leptinotarsa decemlineata) یکی از خسارت زا ترین آفات سیب زمینی و سایر سبزیجات است. سوسک های بالغ کلرادو زرد رنگ همراه با خطوط سیاه و لاروهای نارنجی مایل به قرمز می باشد و به سرعت تکثیر می شود. این آفت می تواند تمام برگ های گیاه را اسکلتی کند. خسارت اصلی شامل تخریب کامل برگ ها، به خصوص در سیب زمینی، بادمجان و گوجه فرنگی است. همچنین در کاهش شدید فتوسنتز و کیفیت غده ها موثر می باشد. هر دو مرحله لاروی و بالغ این آفت از برگ ها تغذیه می کنند که در نتیجه شاهد ضعف عمومی درخت خواهیم بود.
کنترل سوسک کلرادو
- کشت زودهنگام
- استفاده از ارقام مقاوم
- رعایت تناوب زراعی با غلات یا بقولات شخم عمیق پس از برداشت
- نصب تله های فرومونی برای ردیابی و شکار انبوه
- کنترل بیولوژیک همچون زنبورها و کفشدوزک های شکارگر
- جمع آوری دستی سوسک ها و تخم های زردرنگ در زیر برگ ها
- مصرف سموم شیمیایی مثل ایمیداکلوپرید یا اسپینوساد
آفت سفید بالک
سفید بالک (Trialeurodes vaporariorum – Bemisia tabaci) حشره ای ریز با بدن سفید است که معمولا در سطح زیرین برگ های سبزیجات تجمع می کند. پوره ها و بالغین این آفت با مکیدن شیره گیاهی سبب زردی، پیچیدگی برگ ها و کاهش رشد گیاه می شوند. ترشح عسلک توسط سفیدبالک ها محیط را برای رشد قارچ های کپک دوده ای فراهم کرده و با پوشاندن سطح برگ، فرآیند فتوسنتز را مختل می کند. همچنین، این آفت می تواند ناقل ویروس های گیاهی مانند ویروس برگ زرد گوجه فرنگی (TYLCV) باشد.
روش های کنترل سفید بالک
- نصب کارت زرد چسبنده
- کشت ارقام مقاوم و رعایت تناوب زراعی با گیاهان غیرمیزبان
- مدیریت علف های هرز
- مصرف سموم سیستمیک مانند ایمیداکلوپرید و پیری پروکسی فن
آبدزدک
آفت آب دزدک (Gryllotalpa gryllotalpa) حشره ای خاکزی با طول ۴-۵ سانتیمتر است که به رنگ قهوه ای تیره است و دارای پاهای جلویی قوی و کوتاه برای حفر تونل های زیرزمینی درون خاک می باشد. این آفت شب فعال بوده و در خاک های مرطوب و غنی از مواد آلی بیشتر فعالیت می کند. هر حشره بالغ می تواند روزانه تا ۲۰ سانتیمتر در خاک حرکت کرده و به ریشه ها و از طوقه گیاهان تغذیه کنند. بیشتر در مراحل اولیه رشد گیاهان خسارت وارد می کند.
این آفت با جویدن ریشه ها، طوقه و بذرهای جوانه زده باعث پژمردگی ناگهانی و مرگ گیاهچه ها می شود. تونل های ایجاد شده توسط آب دزدک سبب خشکیدگی ریشه و اختلال در جذب آب و مواد مغذی می شود. در سبزیجات برگی همچون کاهو و کلم و صیفی جاتی مانند خیار و گوجه فرنگی، خسارت به صورت پژمردگی گیاهان و توقف رشد ظاهر می شود.
کنترل آبدزدک
- شخم عمیق خاک قبل از کشت و عدم مصرف کود دامی نپوسیده
- نصب پوشش های پلاستیکی در اطراف ردیف های کشت
- طعمه گذاری با سموم دیازینون یا سایپرمترین
- تنظیم آبیاری و جلوگیری از رطوبت بیش از حد خاک
- مصرف سموم گوارشی و مصرف دیازینون گرانول
آفت کنه
کنه های گیاهی به خصوص کنه تارعنکبوتی Tetranychus urticae و کنه زنگار از آفات مهم سبزی و صیفی جات محسوب می شوند. کنه ها انواع مختلفی دارند و به رنگ زرد، قرمز یا سبز دیده می شوند. کنه های تار عنکبوتی موجب تولید تارهای ظریف روی سطح برگ شده و کنه زنگار به حالت زنگ های نارنجی تا قهوه ای بر روی برگ دیده می شود. چرخه زندگی سریع و توانایی تولید مثل غیرجنسی از ویژگی های این آفت است. کنه ها معمولا در سطح زیرین برگ‌ها حضور دارند و با مکیدن شیره گیاهی باعث اختلال در متابولیسم گیاه می شوند.
خسارت اولیه به صورت نقاط ریز سفید یا زرد رنگ روی برگ ها ظاهر می شود و در آلودگی های شدید، برگ ها کاملا زرد و خشکیده شده و می ریزند. در صیفی جاتی مانند خیار، گوجه فرنگی و بادمجان، این آفت موجب کاهش کمیت و کیفیت محصول می شود. استرس ناشی از تغذیه کنه ها گیاه را مستعد بیماری های ثانویه می کند. کاهش فتوسنتز تا 70% در آلودگی های شدید گزارش شده است.
روش پیشگیری و کنترل آفت کنه
- تنظیم رطوبت محیط
- کشت ارقام مقاوم و رعایت فاصله بوته ها
- کنترل بیولوژیک با رهاسازی کنه های شکارگر و کفشدوزک
- استفاده از کنه کش های اختصاصی مانند آبامکتین، هگزی تیازوکس و اسپیرودیکلوفن و سمپاشی با محلول های گوگردی و صابون های کشاورزی
حلزون ها و راب
حلزون ها و راب ها جزو نرم تنان مخرب سبزی و صیفی جات هستند که بدون صدف یا دارای صدف بوده و با بدن نرم و لزج به رنگ های خاکستری تا قهوه ای دیده می شوند. این آفات فعالیت شبانه دارند و در شرایط مرطوب (رطوبت بالای 80٪) طغیان می کنند. خسارت اصلی شامل سوراخ کردن برگ ها، ایجاد شیارهای نامنظم روی میوه ها و از بین بردن کامل گیاهان جوان است. در سبزیجات برگی مانند کاهو و کلم بیشترین خسارت را دارند.
روش های کنترل حلزون و راب
- زهکشی مناسب خاک و کاهش رطوبت مزرعه
- جمع آوری بقایای گیاهی و علف های هرز
- جمع آوری دستی شبانه با چراغ قوه
- استفاده از طعمه مسموم متیوکارب یا آهن فسفات
- نوارهای مسی دور کرت ها
- بالا نگه داشتن PH خاک (بالای 6.5)، زیرا محیط اسیدی برای تکثیر حلزون ها مناسب‌تر است
بیماری سفیدک داخلی و سفیدک پودری
بیماری سفیدک داخلی (Downy Mildew) و سفیدک پودری (Powdery Mildew) دو بیماری قارچی مهم در سبزی و صیفی‌جات هستند که هر کدام ویژگی های متمایزی دارند.
سفیدک داخلی
سفیدک داخلی توسط گروهی از قارچ های انگل اجباری به نام Oomycete (مانند جنس‌های Peronospora و Pseudoperonospora) ایجاد می شود. این بیماری بیشتر در شرایط خنک و مرطوب فعال می گردد. میزبان های اصلی آن شامل خیار، کدو، پیاز، کاهو و اسفناج است. علائم سفیدک داخلی به صورت لکه های زرد و زاویه دار روی سطح بالایی برگ ها ظاهر می شود و در سطح زیرین برگ در شرایط مرطوب، رشد کرک های سفید یا بنفش رنگ قارچ قابل مشاهده است. در موارد پیشرفته، برگ ها خشک شده و می ریزند که منجر به کاهش شدید عملکرد محصول می شود. بسیاری از افراد سفیدک داخلی را با بیماری لکه زاویه ای کدوئیان اشتباه می گیرند.
سفیدک پودری
سفیدک پودری یا سفیدک لکه ای توسط قارچ های خانواده Erysiphales (مانند Podosphaera و Erysiphe) ایجاد می شود. برخلاف سفیدک داخلی، سفیدک پودری در شرایط گرم و خشک نیز می تواند فعال باشد. این بیماری در محصولاتی مانند خیار، کدو، گوجه فرنگی، فلفل و بادمجان و بسیاری از محصولات دیگر دیده می شود. علائم بارز آن حضور پوشش پودری سفید و آردی روی سطح برگ ها، ساقه ها و حتی میوه هاست که به تدریج باعث زردی، پیچیدگی برگ ها و ضعف عمومی گیاه می شود. در صورت عدم کنترل، این بیماری می تواند به سرعت در تمام مزرعه گسترش یابد و خسارت قابل توجهی وارد کند.
کنترل سفیدک داخلی و سفیدک پودری
- انتخاب ارقام مقاوم
- رعایت فاصله کشت مناسب جهت تهویه هوا
- استفاده از سیستم آبیاری قطره ای
- تناوب زراعی
- حذف بقایای گیاهی آلوده
- شخم عمیق
- کنترل و تنظیم رطوبت
- استفاده از قارچ کش های شیمیایی مانند ترکیبات مسی برای سفیدک داخلی و گوگرد یا تری آزول‌ها برای سفیدک پودری
بوته میری
بیماری بوته میری (Damping-off) یکی از بیماری های قارچی شایع در سبزی و صیفی جات است که توسط عوامل بیماری زایی مانند پیتیوم Pythium، رایزوکتونیا Rhizoctonia و فوزاریوم Fusarium ایجاد می شود.
این بیماری معمولا در مراحل اولیه رشد گیاه (بذر، جوانه زنی و نهال) مشاهده شده و در حالت پیش از جوانه زنی، بذرها می پوسند و جوانه ها قبل از خروج از خاک از بین می روند. در حالت پس از جوانه زنی، ساقه های جوان در سطح خاک نرم و آبکی شده و به رنگ قهوه ای تیره درمی آیند، که در نهایت منجر به مرگ گیاه می شود. شرایط مرطوب، دمای پایین و تهویه نامناسب خاک، شیوع این بیماری را تشدید می کنند. خسارت این بیماری به ویژه در کشت های متراکم و گلخانه ای بسیار چشمگیر است، به طوری که در موارد شدید می تواند تا ۱۰۰٪ تلفات در نهال ها ایجاد کند.
کاهش تراکم بوته ها، تاخیر در رشد و افزایش هزینه های تولید از پیامدهای این بیماری هستند. در سطح اقتصادی، بوته میری باعث کاهش قابل توجه عملکرد محصول و افزایش هزینه های کنترل شیمیایی و جایگزینی بذر می شود. بنابراین، مدیریت تلفیقی شامل روش های پیشگیرانه، کنترل شیمیایی و بیولوژیک برای کاهش خسارت این بیماری ضروری است. همچنین استفاده از بذرهای سالم و ضدعفونی شده با قارچ کش هایی مانند تیرام یا کاپتان برای کنترل این بیماری مناسب است. بهتر است که خاک به خوبی زهکشی شود و از آبیاری بیش از حد جلوگیری کنید. برای کنترل موثر بوته میری می توان از قارچ کش های سیستمیک مانند متالاکسیل یا فوزتیل آلومینیوم به صورت محلول پاشی یا آبیاری استفاده کرد.
بیماری لکه برگی
بیماری لکه برگی یکی از شایع ترین بیماری های قارچی و باکتریایی در سبزی و صیفی جات است که توسط عوامل بیماری زایی مانند Alternaria آلترناریا و سرکوسپورا Cercospora و باکتری زانتوموناس Xanthomonas ایجاد می شود. علائم اولیه شامل ظهور لکه های کوچک، گرد یا نامنظم روی برگ هاست که ممکن است به رنگ های قهوه ای، سیاه یا زرد با حاشیه های تیره دیده شوند. با پیشرفت بیماری، لکه ها گسترش پیدا می کنند و باعث زردی، خشکی و ریزش برگ ها می شوند.
این بیماری با کاهش سطح فتوسنتزی برگ ها، موجب ضعف عمومی گیاه، کاهش رشد و افت کمیت و کیفیت محصول می شود. در موارد شدید، خسارت می تواند تا ۵۰٪ کاهش عملکرد را به دنبال داشته باشد. شرایط گرم و مرطوب، تراکم بالای کشت و آبیاری بارانی، شیوع این بیماری را افزایش می دهند. برای پیشگیری از این بیماری می توان از ارقام مقاوم، بذرهای سالم و ضدعفونی شده و رعایت تناوب زراعی استفاده کرد. در محصولاتی مانند گوجه فرنگی، خیار و کاهو، لکه برگی علاوه بر کاهش بازارپسندی، عمر انبارداری را نیز کوتاه می کند. در نتیجه مدیریت تلفیقی برای کاهش خسارت این بیماری مهم است.
کنترل بیماری لکه برگی
- کاهش رطوبت سطح برگ ها به کمک آبیاری قطره ای
- تنظیم فاصله کشت بین بوته ها
- جمع آوری برگ های آلوده
- کنترل شیمیایی با قارچ کش های مانکوزب و ترکیبات مسی (مانند بردوفیکس)
زنگ سفید کلم
بیماری زنگ سفید کلم (White Rust) یکی از بیماری های مهم در سبزیجات خانواده کلمیان (مانند کلم، خردل، و شلغم) است که عامل قارچی آن Albugo candida می باشد. علائم بیماری زنگ سفید کلم شامل ظهور جوش های سفید و پودری روی سطح زیرین برگ ها، ساقه و غلاف های بذر است که به مرور به زخم های نکروتیک تبدیل می شوند. در موارد شدید، برگ ها دچار بدشکلی و ریزش می شوند. شرایط خنک و مرطوب ۱۰-۲۰ سانتی گراد و رطوبت بالا، شیوع بیماری را تشدید می کند. این بیماری با کاهش سطح فتوسنتزی و ضعف گیاه، باعث کاهش کمیت و کیفیت محصول می شود. در موارد شدید، خسارت تا ۳۰-۵۰ درصد کاهش عملکرد را به همراه دارد. همچنین، هزینه های کنترل شیمیایی و کاهش بازارپسندی محصولات بیمار، خسارت اقتصادی قابل توجهی را به کشاورزان وارد می کند.
پیشگیری و کنترل زنگ سفید کلم
- استفاده از بذرهای سالم و ارقام مقاوم
- تناوب زراعی با گیاهان غیرمیزبان
- عدم آبیاری بارانی برای کاهش رطوبت برگ ها
- کنترل شیمیایی با قارچ کش های مؤثر مانند مخلوط بردوفیکس (ترکیبات مسی) یا متالاکسیل
موزاییک خیار(موزائیک)
بیماری موزائیک خیار (Cucumber Mosaic Virus – CMV) یک بیماری ویروسی است که طیف وسیعی از سبزی و صیفی جات از جمله خیار، گوجه فرنگی، فلفل و کدو و… را آلوده می کند. علائم شامل بروز لکه های زرد و سبز روشن به صورت موزائیک روی برگ ها، بد شکلی و پیچیدگی برگ ها، کوتولگی گیاه و کاهش حجم و اندازه میوه ها است. بیماری موزائیک خیار می تواند باعث کاهش 30 تا 70 درصدی عملکرد محصول شود.
میوه های آلوده اغلب بدشکل، کوچک و با کیفیت پایین هستند که ارزش بازار پسندی میوه را کاهش می دهد. این ویروس معمولا توسط شته ها منتقل می شود و همچنین از طریق تماس مکانیکی و بذر آلوده، قابل انتقال است. یکی از اصلی ترین راه کنترل این بیماری، کنترل ناقلین و مبارزه با شته ها است که با استفاده از حشره کش های مناسب مانند ایمیداکلوپرید می توان آن ها را کنترل نموند. استفاده از بذر سالم، کشت ارقام مقاوم، حذف گیاهان بیمار و مدیریت علف های هرز می تواند در کنترل بیماری موثر باشد.
سخن پایانی
آفات و بیماری ها می توانند خسارت زیادی به سبزی و صیفی جات وارد کنند. برای کاهش احتمال ابتلا به بیماری ها بهتر است از کودهایی استفاده کنید که مقاومت گیاهان را در برابر بیماری ها افزایش می دهند. همچنین تشخیص به موقع این آفات و بیماری ها می تواند به کنترل سریع تر و کاهش خسارت کمک کند.