انواع شته یکی از مهم ترین آفات گیاهان و درختان در مناطق با آب و هوای معتدل هستند. آفات شته می توانند به عنوان نیروی محرکه ای برای اکثر بیماری های گیاهان مانند لکه شدن برگ ها، پیچ خوردگی آنها، قهوه ای شدن جوانه ها و برگ ها و زرد شدن آنها عمل کنند. علاوه بر این، می توانند باعث توقف یا کاهش سرعت رشد گیاهان نیز شوند.
زمانی که از انواع شته و راه مبارزه با آن صحبت می شود، منظور حشراتی است که شامل حدود ۴۰۰۰ گونه مختلف در سرتاسر نقاط جهان می شوند. این حشرات را نیز شپش های گیاهی نام می دهند. بقای این آفات همانند انگل، وابسته به گیاهی است که به آن متصل شده اند. طول این آفات معمولا بیش از ۴ میلی متر نمی رسد و در انواع مختلف رنگ های متنوعی دارند.
چرخه زندگی آفت شته
شته ها، به وسیله خرطوم سرنگ مانند خود، بافت های جوان گیاه را سوراخ می کنند و مواد مغذی را می مکنند. آفات شته تخم گذاری می کنند و تخم هایشان در زمستان بقاء می یابد. در بهار، شته ها از تخم خارج می شوند و میزبان اولیه را انتخاب می کنند. شته های ماده در مدت حدود چهار هفته زنده می مانند و تعداد زیادی شته جدید تولید می کنند. در فصل بهار و تابستان، آفت شته به شکل زنده زاییدن به فعالیت خود ادامه می دهد. در پایان تابستان، شته ها ماده به واسطه شته های نر بارور می شوند و تخم های خود را روی میزبان اولیه می گذارند.
این گونه از آفات هم به وسیله تخم و هم به وسیله زنده زایی زایش خواهند داشت. اگر ما دوره زایش را سالانه در نظر بگیریم، نسلی از شته ها در طول زمستان در پناه تخم هایی از مادران زنده می مانند. تخم گذاری روشی است که شته های ماده برای ادامه نسل خود انتخاب می کنند؛ چرا که تخم ها آنها را از خطر شرایط محیطی، دما و رطوبت در امان نگه می دارد.
شته ها در فصل بهار
در بهار آفات شته، از تخم خارج می شوند و هر جایی که شته ماده تخم گذاری کرده باشد به عنوان میزبان اولیه شناخته می شود. تمامی شته های خارج شده از تخم های زمستانه ماده هستند. هر شته ماده حدود 4 هفته زنده می ماند و در این مدت چیزی بالغ بر 80 شته جدید تولید می کند. نسل شته های ماده در فصل بهار و تابستان ادامه دارد و این ادامه نسل اصولا به صورت غیرجنسی (بدون حضور گونه نر) صورت می گیرد. در این زمان، آفت شته به شکل زنده زاییدن به ادامه ی فعایلت خود ادامه می دهد.
شاید این سوال به ذهنتان رسیده باشد که پس نقش گونه نر شته چیست؟ در پاسخ به این سوال باید گفت در اواخر تابستان و وقتی به وصل پاییز نزدیک می شویم نسلی از شته ها به و جود می آید که شامل دو گونه نر و ماده است. از آنجایی که شته ها در مقابل سرما مقاوم نیستند، قبل از شروع سرمای هوا شته ها ماده به واسطه شته های نر بارور شده و تخم های خود را روی میزبان اولیه می گذارند و این چرخه هرساله ادامه دارد.
چرا مبارزه با شته ها مهم است؟
شته ها از مهمترین آفات مکنده در تمام محصولات کشاورزی در دنیا و ایران می باشند. قدمت آنها در کره زمین بیش از ۳۰۰ میلیون سال می باشد (دوران زمین شناسی کربُنیفر یا کربُنیفِروس). مبارزه با این حشره موذی به دلایل زیر در امنیت غذایی و کشاورزی مهم است:
- دارای رشد و تولید مثل هستند و در طول چند روز جمعیت خود را چندین برابر می کنند.
- آنها قدرت جابه جا شدن بالایی دارند و علاوه بر پرواز حشرات بالغ از طریق مختلف نظیر باد و مورچه ها تا مسافت های زیادی جابه جا می شوند.
- با تغذیه از شیره نباتی برگ، گل و جوانه های انتهایی، باعث پیچیدگی شدید برگ ها و بدشکلی برگ و جوانه های انتهایی گیاهان می شوند.
- با ترشح عسلک روی تمام اندام های درخت، موجب بروز قارچ دوده (فوماژین) شده و موجب اختلال در فتوسنتز می شوند.
- در اثر تضعیف و مسموم شدن گیاهان، باعث ریزش، بدشکلی و کوچک شدن گل یا میوه های گیاهان می شوند.
- این حشرات از مهم ترین ناقلین ویروس های گیاهی می باشند.
تقریبا تمام گیاهان، شته های مخصوص به خود را داشته یا اینکه یک گونه از آن توانایی تغذیه از چندین گیاه را دارد. مانند شته سبز هلو که تعداد زیادی از محصولات کشاورزی مانند هلو، سیب، گیلاس، زردآلو، گوجه فرنگی، سیب زمینی، بادمجان، کرفس، آفتابگردان، کاهو، بادام ، توتون و … میزبان آن می باشند.
روش مقابله با انواع شته در گیاهان
کنترل انواع شته می تواند به دو صورت بیولوژیکی و شیمیایی انجام شود:
حشرات مبارز
شته ها دشمنان طبیعی زیادی دارند. استفاده از حشرات مبارز می تواند یک روش بسیار موثر در کنترل شته ها باشد. انواع مختلفی از کفشدوزک ها و نوعی از زنبورها به عنوان حشرات مبارز مورد استفاده قرار می گیرند. کفشدوزک ها با تغذیه مستقیم از شته ها، تعداد زیادی از آن ها را در طول هفته از بین می برند و زنبورها نیز با تخم ریزی در بدن شته ها، آنها را تدریجا از بین می برند. با این حال، استفاده نادرست از حشره کش ها می تواند باعث از بین رفتن حشرات مبارز شود. همچنین کاشتن برخی گیاهان مانند نعنا، رازیانه، شوید، بومادران و قاصدک نیز می تواند شته ها را از اطراف شما دور نگه دارد. در انواع شته و راه مبارزه با آن استفاده از تله ها و کارت های زرد نیز در کنترل بیولوژیکی شته ها موثر است.
عصاره ها
عصاره ها نیز می توانند در کنترل انواع شته موثر باشند. برای مثال، عصاره تنباکو که شامل آلکالوئیدها است، به عنوان یک سم ارگانیک استفاده می شود. با این حال، استفاده از این عصاره ممکن است مشکلاتی را به همراه داشته باشد. ابتدا، این سم بیشتر برای کنه ها مناسب است و برای شته ها کارایی کمتری دارد. ثانیا، برگ های تنباکو ممکن است آلوده به ویروس ها باشند که می تواند خسارات جدی در برخی گیاهان ایجاد کند. همچنین، می توان از عصاره سیر نیز استفاده کرد. با استفاده از مخلوطی از سیر، روغن گیاهی، پودر صابون و آب، می توان شته ها را از روی گیاهان برداشت. در کنترل شته ها با استفاده از عصاره ها، این مخلوط را بر روی گیاهان بپاشید تا شته ها را از بین ببرد.
شناسایی زودهنگام انواع شته
مهمترین قدم در کنترل شته ها، شناسایی زودهنگام آنها است. بررسی منظم برگ ها، شاخه ها و گل ها برای شناسایی علائم حضور شته ها بسیار مهم است. اگر شته ها را در مراحل اولیه تشخیص دهید، می توانید درمان سریعتری انجام دهید و گسترش آنها را کنترل کنید.
استفاده از آب و صابون
یک روش ساده و موثر برای کنترل شته ها، استفاده از محلول آب و صابون است. برای تهیه این محلول، یک قاشق چایخوری صابون مایع را در یک لیتر آب حل کنید و آن را در یک اسپری پاش بریزید. سپس آن را به طور کامل بر روی برگ ها و ساقه های گیاه بپاشید. صابون باعث خفگی شته ها می شود و آنها را از بین می برد.
استفاده از عصاره های گیاهی
برخی از عصاره های گیاهی می توانند به عنوان سمی طبیعی برای کنترل شته ها مورد استفاده قرار بگیرند. عصاره سیر، عصاره نیمه سنگین توتون، عصاره رازیانه و عصاره نعناع از جمله محلول هایی هستند که می توانید بر روی گیاهان خود بپاشید. این عصاره ها باعث تحریک و خفگی شته ها می شوند.
استفاده از عدسی های زرد
شته ها به رنگ زرد جذب می شوند. برای جلب شته ها و جلوگیری از ورود آنها به گیاهان، می توانید عدسی های زرد را در اطراف گیاهان قرار دهید. شته ها به عدسی ها جذب شده و از گیاهان دور می شوند.
استفاده از حشرات مفید برای مبارزه با انواع شته
استفاده از حشرات مفیدی مانند کفشدوزک ها و زنبورها می تواند به کنترل شته ها کمک کند. این حشرات مبارز با شته ها هستند و می توانند تعداد آنها را کاهش دهند. مهم است بدانید که استفاده از روش های کنترل شته ها بستگی به نوع شته و نوع گیاه دارد. برخی از گیاهان ممکن است به برخی از روش های فوق حساسیت نشان دهند، بنابراین قبل از استفاده عملیاتی همیشه بهتر است از متخصصان باغبانی یا کشاورزی راهنمایی یا مشاوره بگیرید. همچنین، برای کنترل شته ها به صورت موثر، ممکن است نیاز به ترکیب چندین روش باشد.
مبارزه شیمیایی
استفاده از محصولات شیمیایی برای کنترل انواع شته ها یک روش مبارزه است، اما باید با دقت و با رعایت دستورالعمل ها و مقررات مربوطه انجام شود. درست است که برخی از سموم شیمیایی می توانند به طور غیرمستقیم حشرات مفید را نیز کشته و تاثیر منفی بر روی تنوع زیستی داشته باشند. در نتیجه، برای کاهش اثرات جانبی و حفظ تعادل زیستی، می توانید رویایی از روش های زیر استفاده کنید:
1. انتخاب سموم با دقت: هنگام استفاده از سموم شیمیایی، انتخاب محصولاتی با اثرات کمتر بر حشرات مفید و محیط زیست مهم است. مطالعه برچسب محصولات، مشورت با کارشناسان مربوطه و استفاده از محصولات با عملکرد مستهلک کم و اثرات کمتر بر حشرات مفید می‌تواند مفید باشد.
2. استفاده متناوب از سموم: به جای استفاده مداوم از سموم کشاورزی، می توانید آنها را به صورت متناوب استفاده کنید. این روش به حشرات مفید اجازه می دهد که بازیابی کنند و تعادل زیستی را حفظ نمایند.
3. زمانبندی صحیح سمپاشی: انتخاب زمان مناسب برای سمپاشی می تواند تاثیر بسیاری در کنترل شته ها داشته باشد. به عنوان مثال، انجام سمپاشی در زمان هایی که حشرات مفید کمتر فعال هستند می تواند خطر کشتن آنها را کاهش دهد.
4. استفاده از روش های مکمل: همچنین، می توانید از روش های مکمل طبیعی برای کنترل شته ها استفاده کنید. این شامل استفاده از حشرات مفید، بیولوژیکال ها (مواد طبیعی مبتنی بر میکروب ها یا حشرات مفید) و استفاده از تکنولوژی هایی مانند تله های مخصوص و کپسول های جذب آفت می شود.
سخن پایانی
شته ها از مهمترین آفات مکنده در تمام محصولات کشاورزی در دنیا و ایران می باشند که در انواع شته و راه مبارزه با آن می تواند به دو صورت بیولوژیکی و شیمیایی انجام شود. مهم است بدانید که استفاده از روش های کنترل شته ها به نوع شته و نوع گیاه بستگی دارد. برخی از گیاهان ممکن است به برخی از روش های فوق حساسیت نشان دهند، بنابراین قبل از استفاده عملیاتی همیشه بهتر است راهنمایی یا مشاوره از متخصصان باغبانی یا کشاورزی بگیرید. همچنین، برای کنترل شته ها به صورت موثر، ممکن است نیاز به ترکیب چندین روش باشد.