اکسیژن، کربن و هیدورژن از عناصر مهم در ساختمان آلی گیاه می باشند که از طریق آب و هوا جذب گیاه می شوند. عنصرهای دیگری نیز در رشد گیاه دخالت دارند که توسط خاک جذب می شوند و به 2 دسته عناصر کم مصرف (میکرو) و پرمصرف (ماکرو) تقسیم می شون. کودهای NPK (انواع آن) و کودهای ریز مغذی جز همین دسته ها هستند.
عناصر پرمصرف یا عناصر ماکرو به عناصری گفته می شود که به مقدار زیاد توسط گیاه مصرف می شوند. این عناصر دشامل نیتروژن، فسفر و پتاسیم هستند. عناصری که به مقدار کم در گیاه مصرف می شود عناصر کم مصرف یا عناصر میکرو هستند که شامل عناصری مانند آهن، کلسیم، گوگرد، منگنز، منیزیم، مس، مولیبدن، بر، روی، کلر، سیلیس و نیکل می باشد. کمبود هر کدام از این عناصر در گیاهان با نشانه هایی بروز پیدا می کند. پس از شناسایی کمبود عناصر در گیاهان می توان با استفاده از کودهای شیمیایی آنها را برطرف کرد.
کود NPK چیست؟
کود npk یا کود کامل با توجه به عناصر موجود در آن سبب افزایش رشد و عملکرد می شوند. کودهای npk دارای درصدهای مختلفی از سه عنصر نیتروژن، فسفر، پتاسیم هستند. هر کدام از این عناصر نقش متفاوتی در گیاه ایفا می کنند. انتخاب نوع و میزان این عناصر به شرایط آب و هوایی منطقه، نوع بافت خاک، نوع محصول، نوع کشت و همچنین هدف از کشت می باشد.
کارایی کود کامل یا کود npk
نقش نیتروژن در رشد و نمو گیاه
نقش نیتروژن در رشد و نمو گیاه و در ساختار سلول های گیاه به شکل کلروفیل، کوآنزیم و اسید نوکلویک و آمینواسید و پروتیین دخالت دارد. بخش اعظم نیتروژن گیاه از ترکیب های آلی است که به صورت کم یا زیاد به فرم یون های آمونیوم و نیترات وجود دارد. نیترات فرم اصلی جذب نیتروژن و انتقال آن از ریشه به برگ می باشد. اما نیتروژن از ریشه به صورت نیترات یون آمونیوم و بعضی اسیدهای آمینه نیز از طریق آوند چوبی بـه اندام های هوائی انتقال می یابد. نیترات در برگ به آمونیوم و اسیدهای آمینه تبدیل می شود.
مسیر حرکت نیتروژن از برگ به اندام های گیاه توسط آوند آبکش و به صورت اسیدهای آمینه انجام می گیرد و ازدیاد نیترات در بیشتر اندام ها به دلیل مسیر حرکت از آوند آبکش است.
استفاده از نیتروژن در گیاه سبب افزایش رشد گیاه و افزایش سبزینگی در گیاه، بالا رفتن پروتئین در گیاه، تولید بیشتر میوه و دانه، افزایش رشد رویشی در گیاه می شود. اما باید توجه داشته باشید که مصرف زیاد این عنصر در اوایل رشد سبب توسعه زیاد بافت های سبزینه می شود که این امر در شرایطی که آن منطقه پرآب باشد مناسب است.
علائم کمبود نیتروژن در گیاه
کمبود نیتروژن در خاک و در گیاه، موجب پریدگی رنگ یا زردی برگ ها، کوچکی و کم رشدی گیاه، پایین بودن تعداد ساقه، کوچکی گل ها و در نهایت افت کمیت و کیفیت محصول می گردد. نیتروژن در گیاه به سهولت حرکت کرده و جهت حرکت آن همیشه از اندام های مسن به طرف اندام های جوان و در حال رشد سریع مانند جوانه های انتهایی،گل ها، میوه ها و دانه ها می باشد. به همین جهت زردی ناشی از کمبود نیتروژن بیشتر در برگ های مسن گیاه مشاهده می شود؛ زیرا برگ های مسن نیتروژن خود را به نفع اندام های جوان و در حال رشد از دست می دهند.
نقش فسفر در رشد و نمو گیاه
فسفر به صورت های اسیدهای نوکلئیک کوآنزیم ها، فسفولیپیدها، غشاءها در ساختمان سلولی و در بیشتر فعالیت های حیاتی گیاه مثل ذخیره کردن و منتقل کردن انرژی شیمیایی (ADP-ATP) فعالیت دارد.فسفر باعث افزایش رشد و رسیدگی بهتر محصول شده و کیفیت مصرفی بافت های سبزینه ای را افزایش می دهد. فسفر به راحتی در گیاه انتقال می یابد و مسیر حرکت آن به سمت اندام های جوان و در حال رشد می باشد.
علائم کمبود فسفر در گیاه
در صورت کمبود فسفر، انتقال فسفر از برگ های مسن به سوی برگ های جوان، میوه و دانه انجام می شود.کمبود فسفر سبب کاهش رشد ریشه و ساقه، باریک رشد کردن ساقه، کم شدن ساقه فرعی، ریزش برگ های مسن، کاهش تعداد گل و دیر باز شدن برگ و جوانه بهار، ارغوانی شدن برگ ها و ایجاد لکه های آبی مایل به سبز در گیاه که مرکز آنها قهوه ای است.
نقش پتاسیم در رشد و نمو گیاه
پتاسیم در سنتز و فعال کردن بیشتر آنزیم ها و انتقال دادن کربوهیدرات ها نقش موثری دارد و سبب استحکام دیئاره ی سلولی وقطور شدن ساقه میشود.پتاسیم سبب جذب بهتر آب شده و فعالیتهایی مثل باز و بسته شدن روزنه ،فتوسنتز و افزایش مقاومت و کیفیت محصول به عنصر پتاسیم وابسته است. پتاسیم باعث پرحجم شدن محصول و قطور شدن ساقه شده و در افزایش مقاومت گیاه بسیار ضروری است و بیشتر در بافت های جوان یافت می شود.
علائم کمبود پتاسیم در گیاه
- کاهش رشد گیاه
- ایجاد سوختگی در کناره برگ ها
- ضعف عمومی در ساقه
- چروکیده شدن دانه و میوه
- لکه های سفید رنگی در کناره برگ های شبدرها و یونجه ها
انواع کود NPK در کشاورزی
| کود NPK و انواع آن | مزایای استفاده از کود NPK و انواع آن |
|---|---|
| کود 36-12-12 | این کود سبب افزایش مقاومت در گیاه در برابر آفات، بیماری و تنش های محیطی – افزایش گلدهی، تعداد و حجم گل – بالا بردن وزن و حجم محصول – افزایش طول عمر انبارمانی – قطور کردن ساقه – افزایش فتوسنتز و در نتیجه سرسبزی بیشتر |
| کود 10-52-10 | این کود باعث افزایش ریشه زایی و تحریک گلدهی است و سبب افزایش پاجوش زنی و توسعه و گسترش ریشه می شود. |
| کود 20-20-20 | فسفر و نیتروژن و پتاسیم موجود در این کود سبب تقویت کلی گیاه و افزایش رشد و بالا بردن کیفیت محصول و عملکرد گیاه |
| کود 44-5-8 | کود پتاس بالا |
| کود 30-5-15 | تاثیر مثبتی بر عملکرد و تنظیم فتوسنتز گیاه دارد. باعث ضخیم شدن دیواره سلولی می شود. ریشه دهی را افزایش می دهد. موجب افزایش مقاومت گیاه در برابر بیماری ها و آفات می شود. کوددهی به دلیل انحلال این کود در آب راحت است و می تواند با محلول پاشی انجام شود. سبب افزایش سرعت رشد اندام های هوایی و سبز گیاه می شود. رشد رویشی افزایش می دهد. موجب بهبود کیفیت میوه می شود. |
| کود 43-3-12 | کود پتاس بالا |
| کود 18-18-18 | این کود در کنار عناصر ماکرو، عناصر ریزمغذی موردنیاز گیاه مثل روی، منگنز، مس و … را هم در خود دارد. کود 18-18-18 برای گیاهان زینتی و همچنین برای گیاهان گلدار مثل ارکیده، رز و شمعدانی کاملا مناسب است. بهترین زمان استفاده از این کود برای گیاهان گلدار در زمان رشد رویشی آن هاست. این کود به صورت پودری و بدون بو در بازار موجود می باشد. |
| کود 10-5-20 | از این کود می توان برای گیاهان آپارتمانی، درختچه ها و بونسای ها استفاده کرد. به دلیل این که میزان نیتروژن کود بالا است می تواند برای گیاهان سبز برگ گلدانی مثل انواع نخل ها و درختچه های آپارتمانی مفید باشد. |
| کود 5-50-15 | این کود هم فسفر بالایی دارد و برای انواع سبزیجات مناسب است. از آن جا که سبزیجات هم به کود نیاز دارند، این کود می تواند به بهبود سوخت و ساز آن ها و همچنین تقویت ریشه کمک کند. از این کود هم به شکل آبیاری و هم به شکل محلول پاشی استفاده می شود. |
| کود 40-5-4 | این کود درصد پتاسیم بالایی دارد و در بهبود کیفیت میوه موثر می باشد. این کود npk علاوه بر بزرگ تر کردن اندازه میوه، باعث خوش طعم و بو شدن آن هم می شود. اگر دیدید شکوفه های گیاهتان در حال ریزش هستند، می توانید از این کود استفاده نمایید. کود به صورت پودری موجود است و می توان آن را بعد از حل کردن در آب به گیاه داد. این کود برای انواع محصولات کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد. |
| کود 38-11-3 | این کود برای گیاهان زینتی و به خصوص کاکتوس ها و ساکولنت ها مناسب است. البته برای محصولات کشاورزی هم استفاده می شود. پتاسیم بالای این کود باعث جلوگیری از زرد شدن برگ های گیاهان می شود. عملکرد اصلی این کود افزایش رشد رویشی گیاه است. |
زمان مصرف کودهای NPK
زمان مصرف کود NPK از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. چرا که هر گیاه بسته به این که در چه مرحله‌ای از رشد و نمو خود قرار دارد به عناصر مختلف و به مقدارهای متفاوت نیاز دارد. بنابراین هر کود زمان مصرف خاص خود را دارد. استفاده از کود خارج از برنامه زمانی نیاز گیاه باعث اختلال در روند رشد گیاه می شود.
جمع بندی
سه عنصر نیتروژن، فسفر و پتاسیم به عنوان عناصر کلیدی در تغذیه گیاهان مطرح شده و ممکن است این سوءتفاهم پیش آید که این عناصر به تنهایی کافی هستند؛ ولی اینطور نیست و حتی کمبود یک عنصر بسیار کم مصرف با وجود فراوانی تمام عناصر دیگر ممکن است به زردی و پژمردگی گیاه منجر شود. بطور کلی صنعت کشاورزی تا حد زیادی به این کود وابسته می باشد تا کمبود مواد غذایی را در گیاهان جبران نماید.