بیماری لکه موجی گوجه فرنگی یکی از بیماری های بسیار مهم در کشت این محصول است. گوجه فرنگی همانند سایر محصولات کشاورزی دچار آفت و بیماری می شود و شناسایی و تشخیص آن ها در راستای کنترل و کاهش خسارت اقتصادی، امری ضروری است. بیماری لکه موجی گوجه فرنگی با نام دیگری به اسم بلایت (سوختگی) زودرس گوجه فرنگی نیز شناخته می شود. این بیماری به طور معمول به زمین های زیر کشت گوجه فرنگی در مناطق جنوب کشور خسارت بیشتری وارد می کند. بیماری لکه موجی علاوه بر گوجه فرنگی بر روی سایر میزبان های خانواده سولاناسه مانند سیب زمینی، فلفل سبز، فلفل قرمز و بادمجان نیز خسارت وارد می کند. در این مقاله قصد داریم به شناسایی بیماری لکه موجی گوجه فرنگی و راه های درمان آن بپردازیم.
بیماری لکه موجی گوجه فرنگی
بیماری لکه موجی گوجه فرنگی با نام علمی Tomato Early Blight بر اثر قارچ کپک دوده ای با نام علمی Alternaria solani که یکی از گونه های قارچ بیماری زای گیاهی است پدیدار می شود. آلودگی این قارچ بر روی بوته گوجه فرنگی در تمام قسمت های هوایی گیاه مانند برگ ها، ساقه و میوه مشاهده می شود و عمدتا به بوته های مسن تر حمله می کند (امکان دارد در نهال های جوان نیز علائم را نشان دهد). در صورت عدم کنترل گیاه آلوده به بیماری لکه موجی گوجه فرنگی، احتمال مرگ بوته ها وجود دارد. به طور عمومی گیاه ضعیف می شود و همین امر در تولید و تناژ محصول موثر است.
عامل این بیماری اغلب در دماهای معتدل و گرم با دمای 30 تا 20 درجه سانتی گراد و رطوبت حداقل، فعالیت می کند. قابل ذکر است که این قارچ می تواند در خاک، بذر یا نهال مبتلا موجود باشد. این بیماری می تواند از زمستان کشت سال قبل بر روی بقایای گیاهان وجود باشد. زیرا این قارچ می تواند به مدت یک سال الی چندین سال در خاک، بقایای گیاهی و علف های هرز زنده بماند از این رو کنترل آن بسیار حائز اهمیت است.
بیماری لکه موجی را نباید با بلایت بادزدگی (Late Blight) اشتباه گرفت؛ زیرا علائم لکه برگی و علائم بلایت گاهی مثل هم هستند و هر دو بیماری لکه هایی روی برگ ایجاد می کنند و سبب زرد شدن، پژمردگی و در نهایت مرگ گیاه می شود. یکی از تفاوت های آن ها این است که در لکه برگی سپتوریایی هاگدان هایی از خود به جا می گذارد و به صورت رشته هایی ریز از لکه ها به سمت بیرون کشیده می شود. دیگر تفاوت در لکه موجی این است که لکه ها به صورت دایره و حلقه های متحدالمرکز دیده می شوند.
بلایت گوجه فرنگی و انواع آن
بلایت گوجه فرنگی یک عامل بیماری قارچی است که انواع مختلفی دارد؛ مانند بلایت زودرس یا لکه موجی، بلایت دیررس یا بادزدگی و لکه برگی سپتوریازیس.
- بلایت زودرس یا لکه موجی: لکه موجی توسط قارچ Alternaria Solani ایجاد می شود. علائم این بیماری به صورت لکه های بزرگ و نامنظم با حلقه هایی زرد رنگ بر روی برگ ها، نشان می دهد که در نهایت لکه های روی برگ به صورت مدار یا لایه هایی مشخص و مجزا هستند.
- بادزدگی یا بلایت دیررس: بادزدگی نوعی کپک قارچی است که عامل آن قارچ Phytophthora Infestans می باشد. علائم این بیماری به صورت لکه هایی بزرگ به رنگ قهوه ای تیره و با حاشیه های خاکستری بر روی برگ ها شکل می گیرد.
- لکه برگی سپتوریایی: لکه برگی سپتوریایی توسط قارچ Septoria Lycopersici ایجاد می شود. علائم آن به صورت لکه های بسیار زیاد کوچک و گرد با مرکز و محوریت روشن، روی برگ ظاهر می‌گردد.
علائم بیماری لکه موجی گوجه فرنگی
علائم بیماری در برگ ها، ساقه، جوانه و میوه ظهور پیدا می کند. این علائم در گیاهان و بوته های مسن تر به صورت لکه های تیره متحدالمرکزی ظاهر می گردد. می تواند موجب مرگ زودرس آن شود و میوه به دلیل نبود برگ کافی باعث عارضه آفتاب سوختگی شود.
علائم لکه موجی بر روی برگ
در ابتدا لکه هایی کوچک و تیره بر روی شاخ و برگ های پایین بوته نزدیک سطح زمین مشاهده می شود. این لکه ها به تدریج به طرف بالا گسترش می یابند و رنگ آن ها معمولا قهوه ای تیره تا سیاه هستند و به مرور بزرگ تر می شوند. همچنین لکه ها معمولا به صورت دایره های متحدالمرکز گسترش می یابند. به همین دلیل به آن لکه موجی می گویند. در صورت پیشرفت و تشدید بیماری، تعداد لکه ها روی برگ ها افزایش می یابد و سطح بزرگ تری را در بر می گیرد.
توجه کنید که برگ ها در محل لکه ها خشک می شوند و سوراخ هایی بر روی برگ ها به وجود می آورند که در نهایت موجب ریزش برگ می شود. یک نکته بسیار مهم این است که مهمترین مرحله این بیماری در گوجه فرنگی، زمان خشکیدگی برگ‌هاست؛ چرا که سبب از بین رفتن کل بوته می شود.
علائم لکه موجی بر روی ساقه
لکه ها ابتدا کوچک و فرو رفته هستند. از لکه های روی گیاهچه می تواند شانکر یا زخم پوستی به وجود بیاید. رنگ لکه های موجود بر روی ساقه اغلب سیاه رنگ هستند. این لکه ها در قسمت های پایینی نزدیک به زمین به شکل حلقه هایی مشاهده می شوند که اگر بوته را از بین نبرد، بر میزان باردهی و تناژ محصول تاثیرگذار است.
علائم بیماری لکه موجی گوجه فرنگی بر روی میوه
لکه ها در ابتدا در قسمت انتهایی ساقه ظاهر می شود که به صورت لکه های خشک، فرو رفته و گاهی همراه با کپک سیاه رنگ بروز می کند. این بیماری می تواند قبل از رسیدن کامل محصول و تغییر رنگ میوه، بوته را درگیر کند. این آلودگی سبب ریزش میوه می شود. علائم روی میوه به صورت لکه هایی سفت و سخت و فرورفته هستند که در نزدیکی محل اتصال میوه به شاخه لکه ها حضور دارند و می تواند گوشت میوه را نیز از بین ببرد. این امر سبب کاهش بازار پسندی و عدم توانایی فروش محصول می شود.
لکه های روی میوه به رنگ قهوه ای تیره مایل به سیاه است. این بیماری در طول ساعاتی از شبانه روز، بیشتر رشد می کند و بعد از سرعت گسترش بیماری کم می شود و کم کم متوقف می گردد. این توقف رشد و مجدد رشد بیماری باعث ایجاد لکه هایی دایره ای شکل بر روی میوه می شود. در آلودگی شدید برگ ها ریزش پیدا می کنند و علاوه بر کاهش فتوسنتز و رشد گیاه، سبب آفتاب سوختگی محصولات می شود.
پیشگیری و کنترل بیماری لکه موجی گوجه فرنگی
برای مبارزه و کنترل با این بیماری راه ها و اقداماتی وجود دارد که باید به آنها توجه نمود:
- کنترل علف هرز
- ضد عفونی بستر کشت
- کنترل در مصرف کودهای ازته
- کنترل رطوبت و حفظ فاصله ردیف کشت
- استفاده از بذرهای مقاوم
- هرس شاخ و برگ آلوده
- تناوب زراعی سه الی چهارساله با ذرت یا حبوبات
- استفاده از آبیاری قطره ای
- حفظ بهداشت زراعی
- استفاده از شخم عمیق در خاک ورزی بعد از محصولات
- کنترل حشرات ناقل
- مصرف سموم شیمیایی مثل کاریال استار، اینوور، سیگنوم، اکویشن پرو، قارچ کش های مسی مثل بردوفیکس
جمع بندی
کشت محصولات چه در فضای باز و چه در گلخانه می تواند دچار آفت یا بیماری شوند. بررسی و شناسایی و تشخیص بیماری ها در روند مقابله با بیماری بسیار تاثیرگذار است. در صورت عدم توجه به بیماری ها، با خسارت چشمگیری مواجه می شوید. این خسارت ها نه تنها محصول را از نظر بازار پسندی خوب جلوه نمی دهد؛ بلکه خسارت مالی سنگینی به کشاورز وارد می کند. برای داشتن محصول سالم تر و باکیفیت باید از سم و کودهای معتبر استفاده کرد تا عملکرد و کیفیت محصولات را بالا ببرد و تناژ محصول را افزایش دهد.