چغندر قند یکی از محصولات مهم در کشاورزی ایران است که نقش مهمی در تولید شکر دارد. کشت این محصول نیز همچون سایر محصولات با آفات و بیماری های زیادی رو به رو است که می تواند سبب کاهش کمیت و کیفیت محصول شود. آفاتی همچون کک چغندر قند، شب پره چغندر، کرم برگخوار، نماتد ریشه و بیماری های قارچی و ویروسی مانند مرگ گیاهچه، ریزومانیا و پوسیدگی ریشه، از جمله عوامل خسارت زای مزارع چغندر قند در جنوب کشور هستند. شناخت و بررسی این عوامل خسارت زا و راهکارهای مدیریتی موثر برای کنترل آن ها، بسیار ضروری است. کنترل آن ها در جهت افزایش بهره وری و تولید این محصول موثر است.
کرم برگخوار چغندر قند Spodoptera exigua
کرم برگخوار چغندر یکی از خسارت زا ترین و مخرب ترین آفات چغندر قند در جنوب ایران است. لاروهای این آفت که به رنگ سبز یا مایل به قهوه ای تیره هستند، حرکات موج دار یا باز و خمیده دارند. این آفت در شرایط گرم و مرطوب به خصوص در جنوب ایران به سرعت گسترش پیدا می کند. کرم برگخوار چغندر چندین نسل در سال دارد؛ از این رو کنترل آن ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است. این لاروها از برگ ها تغذیه کرده و مانع از دریافت نور و فتوسنتز می شوند که می تواند بر میزان رشد و قند محصول تاثیر بگذارد. در واقع این لاروها با تغذیه از پارانشیم برگ ها، ابتدا برگ ها را به اصطلاح اسکلتی می کند. در موارد شدید، تمامی برگ ها را از بین می برند.
روش های پیشگیری و کنترل کرم برگخوار چغندر قند
جهت کنترل این آفت می توان از روش های تلفیقی زراعی، مکانیکی، بیولوژیکی و شیمیایی استفاده کرد. مواردی مانند شخم عمیق پس از برداشت، حذف علف های هرز و تناوب زراعی با گیاهان غیرمیزبان، می تواند در کاهش جمعیت آفت موفق باشد. همچنین استفاده از تله هایی مانند تله های فرمونی و نوری برای شکار و کاهش حشرات بالغ موثر است. کنترل بیولوژیک از طریق زنبورهای پارازیتوئید و مصرف سموم شیمیایی مانند ایمیداکلوپراید و ایندوکساکارب با رعایت دوره کارنس و دوز مناسب انجام می شود.
کرم طوقه بر چغندر قند Agrotis segetum
کرم طوقه بر چغندر قند از دیگر آفات مهم در این محصول، به خصوص در مراحل اولیه رشد گیاه بوده که ایجاد خسارت می کند. رنگ لاروهای این آفت به رنگ خاکستری تا قهوه ای تیره است. در طول روز در خاک اطراف طوقه گیاه حضور دارند و پنهان می شوند. حشرات بالغ این آفت چغندر قند، شب پره هایی با بال های جلویی قهوه ای تیره هستند. خسارت اصلی این آفت توسط لارو های آن رخ می دهد. در واقع لاروها با تغذیه از طوقه، ریشه و بخش های پایینی ساقه، موجب قطع آوندهای گیاه و در نتیجه عدم انتقال آب و مواد غذایی به گیاه، پژمردگی و در نهایت مرگ جوانه ها می شوند. خسارت این آفت در مزارع چغندر قند به خصوص در مناطق جنوبی ایران، منجر به کاهش تراکم بوته ها و در نهایت کاهش عملکرد ریشه و میزان قند محصول می شود.
روش های پیشگیری و کنترل کرم طوقه بر چغندر قند
استفاده از روش های زراعی، مکانیکی و شیمیایی در کنترل موفق این آفت اثرگذار است. مواردی مانند شخم عمیق قبل از کاشت در جهت حذف لاروها و شفیره‌های زمستان گذران، آبیاری منظم در جهت جلوگیری از گسترش و فعالیت لارو، وجین علف های هرز که در واقع میزبان های ثانویه آفت هستند، توصیه می شود. همچنین مصرف طعمه های مسموم حاوی سبوس آغشته به سمومی مانند دیازینون یا مالاتیون می توانند در کاهش جمعیت لاروها کارآمد باشند. سموم شیمیایی مانند کلرپیریفوس یا لامبداسای هالوترین برای کنترل این آفت قابل استفاده هستند. توجه کنید که رعایت تناوب زراعی با گیاهان غیرمیزبان نیز در کاهش جمعیت آفت نقش مهمی دارد.
بید چغندر قند Scrobipalpa ocellatella
بید یا لیتا چغندر قند یکی از آفات تخصصی مهم و مخرب چغندر قند است که حشرات کامل آن، پروانه های کوچکی به رنگ خاکستری و قهوه ای هستند که بر روی بال های جلویی خود نقاط تیره رنگ مشخصی دارند. لاروهای این آفت به رنگ سبز روشن تا صورتی کمرنگ هستند و خسارت اصلی این آفت توسط لاروها ایجاد می شود. لارو این آفت با تغذیه از پارانشیم برگ ها، موجب ایجاد تونل هایی بر روی برگ و پیچیدگی آن می گردد که در نهایت موجب کاهش سطح فتوسنتزی گیاه می شوند. در موارد شدید، لاروها به دمبرگ ها و حتی طوقه گیاه نیز حمله کرده که می تواند سبب کاهش رشد گیاه و ریشه‌های چغندر شود.
روش های پیشگیری و کنترل بید چغندر قند
جهت کنترل بید چغندر قند، اقدامات و کنترل زراعی مانند شخم عمیق پس از برداشت در جهت از بین بردن شفیره های زمستان گذران و جمع آوری و حذف بقایای آلوده گیاهی بسیار موثر است. عوامل بیولوژیک مانند زنبورهای پارازیتوئید Apanteles subandinus و Copidosoma koehleri، استفاده از تله های فرمونی و تعیین زمان دقیق پرواز حشره در مبارزه ضروری است. همچنین تناوب زراعی با گیاهان غیرمیزبان مانند غلات نیز در کاهش جمعیت آفت نقش مهمی دارد. استفاده از سموم انتخابی مانند ایمیداکلوپراید، ایندوکساکارب یا اسپینوساد برای کنترل این افت توصیه می شود.
سرخرطومی چغندر قند Bothynoderes punctiventris
سرخرطومی چغندر قند از خانواده Curculionidae از جمله خطرناکترین آفات مزارع چغندر در ایران محسوب می شود. خسارت اصلی این آفت توسط حشرات کامل ایجاد می شود که با تغذیه از برگ های جوان و ایجاد حاشیه های دندانه دار در حاشیه برگ ها، می توانند رشد گیاه را به شدت کاهش دهند. در مراحل شدید خسارت می تواند موجب از بین رفتن و مرگ گیاه شود. لاروهای این آفت نیز با تغذیه از ریشه های گیاه موجب کاهش جذب آب و مواد غذایی می شوند. در نتیجه پژمردگی و مرگ گیاه را به دنبال دارند.
روش کنترل سرخرطومی چغندر قند
استفاده از شخم عمیق پاییزه و یخ آب زمستانه جهت از بین بردن لاروها و شفیره های زمستان گذران سرخرطومی چغندر قند بسیار موثر است. تناوب زراعی با گیاهان غیر میزبان مانند غلات به مدت حداقل ۳ سال و کشت زودتر چغندر با استفاده از تله های نوری و فرمونی برای تعیین زمان دقیق مبارزه ضروری می باشد. همچنین استفاده از سموم سیستمیک مانند ایمیداکلوپراید و تیامتوکسام در مرحله رشد اولیه گیاه و سموم تماسی مانند دلتامترین در مراحل بعدی توصیه می شود.
آفت کک چغندرقند
<p>آفت کک، از دیگر آفات مزارع چغندر قند در جنوب کشور است که در اکثر مناطق کشور به خصوص در اوایل فصل خسارت وارد می سازد. حشرات کامل زمستان را بر روي بقایای گیاهی یا درون خاک سپري می کنند. این آفت در بهار با مساعد شدن شرایط محیطی شروع به فعالیت می کند و از برگ های بوته های جوان تغذیه می نماید. کک ها مرحله لاروی حدود یک ماه درون خاک سپری می کنند و پس از دو هفته وارد مرحله شفیرگی می شوند. حشرات کامل بعد از خروج از بوته های چغندر قند با تغذیه از برگ های جوان، سوراخ های گرد و نامنظم با لبه های خشکیده و قهوه ای رنگ ایجاد می کنند. در آلودگی شدید این سوراخ ها به هم وصل می شوند و حفره های بزرگتری را در برگ ایجاد می نمایند.
کنترل آفت کک چغندر قند
<p>از راه های کنترلی این آفت کاشت زود هنگام چغندر قند، استفاده از تله های چسبنده، ضدعفونی بذر با حشره کش هایی از گروه نئونیکوتینوئیدها می باشد.
مرگ گیاهچه چغندر قند
چغندر قند از همان ابتدای مرحله کاشت در معرض عوامل بیماری زای قارچی خاکزاد قرار می گیرد. قارچ solani Rhizoctonia به عنوان عامل مرگ گیاهچه و پوسیدگی ریشه و طوقه چغندر قند است. گونه دیگر قارچ cochlioides Aphanomyces است که موجب مرگ گیاهچه و آلودگی ریشه می شود و قارچ betae Phoma یک قارچ بذرزاد بوده و می تواند در مراحل مختلف رشد چغندر قند بیماری های مختلفی ایجاد می کند که شامل مرگ گیاهچه، لکه برگی، پوسیدگی ریشه به دنبال داشته باشد.
مرگ گیاهچه یا بوته میری چغندر قند پس از جوانه زنی ممکن است تحت شرایط رطوبت بالای خاک ایجاد شود و می تواند گیاه را از قسمت طوقه بر روی زمین بیاندازد و موجب از بین رفتن گیاه و خسارت شدید به مزرعه شود. ضدعفونی بذور با سموم شیمیایی محافظت کننده عمده ترین روش مبارزه با بیماری مرگ گیاهچه است. این قارچکش ها سبب توقف یا کاهش رشد قارچ به صورت بذر زاد و یا خاکزاد می شوند و در نتیجه سبب کاهش خسارت بیماری می گردند. سم متالاکسیل به کنترل موثر در مرگ گیاهچه کمک می کند.
بیماری ریزوکتونیایی
بیماری پوسیدگی ریزوکتونیایی ریشه و طوقه از دیگر بیماری های خطرناک چغندر قند است که بیماری های مرگ گیاهچه، پوسیدگی ریشه و طوقه و شانکر خشک ریشه و پوسیدگی ریشه های انبار شده از بیماری های ریزوکتونیایی چغندر قند به حساب می آیند. این بیماری موجب باعث پوسیدگی و خشکیدگی ریشه گیاه می شود. از علائم آلودگی به این بیماری می توان به پژمردگی و زرد شدن ناگهانی برگ ها و زخم شدن دمبرگ ها، ضعف و پژمردگی بوته و در نهایت مرگ گیاهچه و اندام هوایی اشاره کرد.
همچنین علایم ناشی از پوسیدگی ریزوکتونیایی به دو حالت دیده می شود که شامل پوسیدگی خشک در قسمت هاي مختلف ریشه است. این پوسیدگی در ابتدا به صورت بروز نقاط و لکه های کوچک فرورفته است که به تدریج این لکه ها گسترش می یابد و قسمت های وسیعی از ریشه به صورت پوسیده خشک مشخص می شود. در حالت دوم علایم پوسیدگی روی ریشه به صورت تغییر رنگ قهوه ای در سطح ریشه است که به حالت ترک خوردگی دیده می شود. استفاده از سموم و قارچ کش های شیمیایی مانند رورال تی اس برای کنترل این بیماری موثر می باشند. رعایت تناوب زراعی، تقویت گیاه، تنظیم آبیاری مزرعه از دیگر عوامل مناسب برای پیشگیری از بیماری های چغندر هستند.
معرفی بیماری پوسیدگی ریشه فیتوفتورایی
بیماری پوسیدگی در محصول چغندر قند انواع مختلفی دارد که یکی از این بیماری ها فیتوفتورایی است. این بیماری جزو بیماری های شایع در مزارع چغندر قند جنوب کشور به حساب می آید. این بیماری اغلب به گیاهان بالغ آسیب وارد می کند. از علائم آلوده شدن چغندر به این بیماری شامل پوسیدگی ریشه می شود که در صورت گسترش و پیشرفت این بیماری به طرف طوقه گسترش می یابد.
جهت جلوگیری از بیماری پوسیدگی ریشه فیتوفتورایی چغندر قند بهتر است در ابتدا سیستم آبیاری را کنترل کرد. چرا رطوبت بالا و عدم کنترل آن در شیوع و گسترش بیماری موثر است. همچنین استفاده از کشت کرتی نسبت به کشت خطی توصیه می شود. زیرا کشت کرتی از تجمع آب در اطراف گیاه جلوگیری می کند و باعث کاهش تجمع عوامل بیماری زا می شود. عدم انتقال آب از بخش آلوده به بخش سالم و جلوگیری از انتشار این بیماری، رعایت تناوب زراعی با غلات و مصرف و رعایت کود فسفیت پتاسیم و سمومی همچون رورال تی اس، کاربندازیم و متالاکسیل از جمله سموم موثر در کنترل این بیماری هستند.
معرفی و مبارزه با سفیدک پودری چغندر
سفیدک پودری از بیماري های قارچی رایج چغندرقند در مناطق مختلف کشت است که باعث کاهش میزان فتوسنتز می شود. این کاهش ناشی از پایین آمدن سطح لایه مزوفیل به علت پودرهای ایجاد شده بر روی برگ این محصول است. زکاهش عملکرد در اثر بیماری سفیدک پودری به زمان و شدت آلودگی بستگی دارد. هر چه مدت زمان آلودگی و شدت آن بیشتر باشد، عملکرد ریشه کاهش خواهد یافت و بر روی میزان شکر نیز موثر است. تحقیقات نشان می دهد که سفیدک سطحی تا 27 درصد عملکرد چغندر قند را کاهش می دهد. علائم بیماری به صورت ایجاد یک پوشش پودری سفید بر روی اندام های هوایی چغندرقند به خصوص برگ است. به تدریج و با رسیدن به پایان فصل نقاط ریز سیاه رنگ که مربوط به آسکوکارپ های قارچ عامل بیماری است در بخش سفید رو یا پشت برگ ها ظاهر می شود.
کنترل بیماری سفیدک پودری
مصرف ترکیبات گوگردی و همچنین قارچ کش تیوفانات متیل یکی از سموم موثر در کنترل این قـارچ است. کنترل بیماری توسط گوگرد سبب افزایش بازده ریشه تا 20 درصد می شود. همچین کنترل رطوبت و تنظیم آبیاری، تهویه هوا و عدم آبیاری بارانی در کنترل بیماری موثر است.
جمع بندی
محصول چغندر قند یکی از با ارزش ترین گیاهان صنعتی در دنیا محسوب می شود و این گیاه با ارزش همانند سایر محصولات دچار آفات و بیماری می شود که می تواند درصد و حجم تولید را کاهش دهد. از این رو پایش زمین و شناخت و بررسی آفت و بیماری به خصوص در مراحل ابتدایی خسارت می تواند در کاهش میزان آسیب به محصول موثر باشد.