حبوبات دانه هایی مقوی و پر خاصیت هستند که به خانواده بقولات تعلق دارند. حبوبات داراي ارزش غذایی زیاد و پر طرفدار است که قابلیت نگهداري خوبی نسبت سایر محصولات کشاورزی دارد. یکی از مهمترین انوع حبوبات لوبیا است. در واقع لوبیا یکی از منابع تأمین پروتئین گیاهی در تغذیه مردم است. سطح زیر کشت لوبیا در کشور حدود 100 هزار هکتار می باشد؛ اما عملکرد در واحد سطح این محصول 2 برابر متوسط جهانی است. تولید لوبیا در استان های مرکزی، لرستان، همدان، زنجان و آذربایجان شرقی بیشترین تولیدی را دارد و مناطقی از جمله خمین و ازنا و لرستان به عنوان تولید کننده اصلی لوبیا شناخته می شوند. شهرهایی مانند خمین، ملایر، دورود، الیگودرز، مراغه، فارس، خوزستان و بناب نیز در تولید این محصول فعالیت می کنند.
مشخصات لوبیا
محصول لوبیا گیاهی روز کوتاه و گرمادوست است که در روزهاي گرم و شب هاي خنک می تواند رشد مناسبی داشته باشد. دمای مورد نیاز براي رشد بهتر آن در روز 20 تا 28 درجه سانتی گراد و در شب 15 تا 20 درجه سانتی گراد می باشد. دماهای خیلی زیاد مانند دماي بیش از 30 درجه مناسب رشد لوبیا نیست و می تواند سبب عدم تشکیل دانه در آن شود. همچنین دماي کمتر از 15 درجه سانتی گراد براي رشد لوبیا نامناسب است؛ به طوری که صفر فیزیولوژیک لوبیا 10 درجه سانتی گراد می باشد. حداقل دمای قابل تحمل براي لوبیا 5 درجه سانتی گراد است. لوبیا انواع مختلفی دارد که شامل لوبیا قرمز، لوبیا چشم بلبلی، لوبیا چیتی، لوبیا عروس و لوبیا کشاورزی است.
آماده سازی زمین برای کشت لوبیا
خاک مناسب براي کشت لوبیا باید در قسمت سطحی نرم و حاصلخیز با زهکشی خوب باشد. اقداماتی همچون زیر و رو کردن و حذف بقایای گیاهی، از بین بردن علف های هرز، زیر کشت کردن مواد کودی همچون کودهای گرانوله، حفظ رطوبت موجود در خاک به همراه افزایش نفوذپذیری آن، نرم کردن کلوخه ها و افزایش عمق خاک زراعی جزو آماده سازی زمین برای کاشت لوبیا می باشد. انجام شخم قبل از کشت بسیار مهم است. شخم پاییزه نسبت به شخم بهاره ترجیح داده می شود؛ چرا که آب بیشتری ذخیره شده و با ایجاد یخ آب می توان کلوخه ها را خرد کرد. همچنین شخم پاییزه از فرسایش حاصل از جاری شدن آب جلوگیری می کند و بقایای گیاهی و علف های هرز در زیر خاک زودتر پوسیده می شوند.
تاریخ کاشت لوبیا
تاریخ کاشت لوبیا بسیار مهم است. این تاریخ باید به گونه ای باشد که مرحله حساس رشد آن به خصوص دوره گلدهی با گرما و خشکی تابستان مواجه نشود. از طرفی رسیدن محصول با سرمای پاییزه تداخل نداشته باشد. تاریخ کاشت لوبیا در استان های مختلف کشور می تواند متفاوت باشد؛ به گونه ای که در لرستان لوبیا را از اوایل فروردین تا اواخر تیرماه می کارند. در زنجان، از 20 اردیبهشت تا 15 خرداد بهترین تاریخ کاشت لوبیا است.
در زمان کاشت لوبیا دمای هوا باید حدود 13 تا 14 درجه سانتی گراد و دماي خاک 16 درجه سانتی گراد باشد؛ زیرا در غیر این صورت قادر به جوانه زدنی نمی باشد. توجه کنید که هرچه دما در زمان کاشت بالاتر باشد، محصول لوبیا زودتر جوانه می زند؛ به گونه ای که جوانه زنی لوبیا در دماي 13 درجه سانتی گراد، به مدت 10 روز به طول می انجامد. با افزایش دما به حدود 18 درجه سانتی گراد مدت زمان ذکر شده به 4 روز کاهش پیدا می کند. کشت دیر هنگام موجب کاهش عملکرد در لوبیا می شود. یکی از مشکلاتی که براي تاریخ کاشت لوبیا دیده می شود، کاشت دیر هنگام لوبیا به دلیل آبیاري گندم می باشد.
روش کاشت لوبیا
در ایران لوبیا را به 4 روش کشت می کنند که شامل موارد زیر می شود:
1- خشکه کاری دست پاش: این نمونه از روش کاشت، از بدترین روش های کاشت لوبیا است و بیشتر مناطقی مانند شهرهای سراب و اهر در آذربایجان شرقی و برخی مناطق لرستان مانند الشتر از این روش استفاده می کنند. در این مناطق کشت لوبیا از اوایل بهار صورت می گیرد و به دلیل داشتن بارندگی های بهاره فرصت هیرم کاری وجود ندارد. به همین دلیل اکثر کشاورزان از روش خشکه کاری استفاده می کنند. در نهایت بذر از طریق دست یا کودپاش در زمین پراکنده می شود و با خاک مخلوط و سپس آبیاری می کنند. بیشترین خسارت به بذر در زمان جوانه زنی مربوط به این نوع از روش کاشت است.
2- روش خشکه کاری و جوی و پشته: این روش معمولا در استان لرستان استفاده می شود.
3- هیرم کاری و دست نشان: کشت به صورت هیرم است و با دست صورت می گیرد.
4- هیرم کاری و کشت مکانیزه: این روش یکی از بهترین روش های کاشت لوبیا است. در واقع جوانه لوبیا به سله بستن خاک بسیار حساس است و در صورتی که از روش خشکه کاری استفاده شود، پس از آبیاری اولیه سطح خاک سله می بندد و بیشتر بذرها از بین می روند. در روش هیرم کاری پس از تسطیح زمین را کرت بندی می کنند و آبیاری به صورت کرتی صورت می گیرد.
نکات نگهداری و مرحله داشت لوبیا
مقدار آب مورد نیاز لوبیا بستگی به بافت و ساختمان خاک، شرایط آب و هوایی دارد. زیرا در خاک هایی با بافت متوسط به دلیل نفوذ پذیری بیشتر، تبخیر آب و رطوبت از سطح خاک نسبت به خاک های سبک کمتر است. مقدار مصرف آب در خاک های نیمه سنگین بیشتر است. در فرم کاشت هیرم کاری فاصله زمانی اولین و دومین آبیاری بعد از کاشت با سایر آبیاری ها متفاوت است. اولین آبیاري بعد از کاشت بر اساس نوع بافت خاک و شرایط اقلیم هر منطقه به فاصله 25 – 15 روز می باشد که به مرور بذور لوبیا جوانه می زند و وارد مرحله دو برگی می شود.
آبیاري دوم حدودا به فاصله 10 -8 روز است و به ترتیب آبیاری های بعدي با توجه به نوع بافت خاک به طور متوسط هر 8-4 روز یک بار صورت می گیرد. توجه کنید که لوبیا به تنش آبی از ابتدای گلدهی تا مرحله تشکیل غلاف حساس است و کمبود آب در این مرحله خسارت زیادی را به لوبیا وارد می کند. همچنین آخرین دوره آبیاری باید زمانی باشد که حدود 25 درصد از غلاف های لوبیا رسیده باشد. به طور کلی اصلاح بافت خاک، کرت بندی مناسب و حجم و زمان آب ورودی به داخل کرت ها از اهمیتزیادی برخوردار است.
نکات مهم در کوددهی لوبیا
یکی از عوامل مهمی که در عملکرد محصول لوبیا مؤثر است، تغذیه مناسب می باشد. هرچقدر تغذیه متعادل و اصولی باشد؛ کیفیت و تناژ محصول افزایش می یابد. عناصر پرمصرف مانند نیتروژن، فسفر، پتاسیم، منیزیم، کلسیم و گوگرد و عناصر کم مصرفی مانند آهن، روی، منگنز، مس، بر، مولیبدن براي رشد و کیفیت لوبیا ضروری می باشد.
عناصر کم مصرف مانند عناصر پرمصرف براي تغذیه گیاه داراي اهمیت هستند؛ ولی گیاه به میزان کمتری از آنها استفاده می کند. کودهای مورد استفاده در لوبیا شامل کود فسفاته، کود پتاسه، سولفات روی، سولفات منگنر، هیومیک اسید، کودهای آلی مانند کود حیوانی و کود مرغی، کود کامل و کود ماکرو و … توصیه می شود.
خاک مناسب برای کاشت لوبیا
خاك مناسب جهت کشت لوبیا بهتر است از جنس خاک های لومی تا لوم رسی باشد. محصول لوبیا بسیار حساس به شوری خاک است و نهایتا تا 2 دسی زیمنس بر متر شوری را می تواند تحمل کند؛ اما کاهش عملکرد آن از شوری 8/0 دسی زیمنس بر متر است. لوبیا در خاک هایی که pH بین 7-6 دارای رشد خوب و مناسبی می باشد.
آفات و بیماری های مهم لوبیا
محصول لوبیا نیز مانند بیشتر محصولات کشاورزی با آفات و بیماری های قارچی، باکتریایی و حشرات رو به رو است. از جمله بیماری های قارچی می توان به سفیدک پودری اشاره کرد که با ایجاد پوشش سفید روی برگ ها، فتوسنتز را مختل می کند. زنگ لوبیا با تشکیل جوش های قهوه ای روی برگ و ساقه منجر به زردی و ریزش برگ ها می شود. پوسیدگی ریشه فوزاریومی که باعث پژمردگی و مرگ گیاه می شود. بیماری لکه باکتریایی با ایجاد لکه های آب سوخته روی برگ و غلاف خسارت وارد می کند. آفاتی مانند شته لوبیا با مکیدن شیره گیاهی و انتقال ویروس ها باعث خسارت قابل توجهی می شوند. سوسک برگخوار لوبیا نیز با تغذیه از برگ ها میزان عملکرد گیاه را کاهش می دهد.
علف هرز
لوبیا رشد تقریبا کندی دارد. به این دلیل در اوایل دوره رشد، نسبت به رشد و رقابت با علف های هرز حساسیت نشان می دهد. از این رو کنترل آن ها در مراحل ابتدایی رشد اهمیت زیادي دارد. نوع گونه و میزان علف های هرز در مناطق مختلف متفاوت است؛ اما مهم ترین آن ها شامل سوروف، ارزن وحشی، سلمه تره، داتوره، خاکشیر، توق، تاجریزی، تاج خروس و کنف وحشی می شود.</p>
برداشت لوبیا
زمان حدودی برداشت لوبیا به زمان کاشت و نوع رقم آن بستگی دارد. به طور مثال در ارقام رونده چون غلاف ها همزمان نمیرسند (بذرها هم رس نیستند)، برداشت زمانی است که حدود 65 تا 75 درصد غلاف ها رسیده باشند. همچنین توجه کنید که در این زمان رطوبت دانه ها به طور میانگین حدود 35 تا 40 درصد است.
سخن پایانی
پس از انتخاب رقم بذر مناسب برای کاشت لوبیا، مهم است که مبارزه با علف های هرز، آفات و بیماری ها به درستی صورت بگیرد و با کوددهی مناسب، تناژ و کیفیت محصول، در نتیجه بازارپسندی و سود آن نیز افزایش یابد. کارشناسان فنی نهاده راز خرم در مراحل کاشت تا برداشت محثول لوبیا در کنار شما هستند تا بتوانید با خرید سم و کودهای مناسب برای لوبیا و استفاده صحیح از آنها به بهترین سودآوری از زمین کشاورزی خود برسید.