کود سولفات روی (Zinc Sulfate) یکی از کودهای پرکاربرد در کشاورزی است که تأثیر قابل توجهی در رشد و توسعه گیاهان دارد. این کود، عنصر روی (Zn) را که یک ریزمغذی ضروری برای گیاهان بوده که در رشد و نمو محصولات زراعی و باغی اهمیت ویژه ای دارد. عنصر روی در گیاهان به صورت طبیعی، به شکل دو ظرفیتی ZN+ و در خاك هاي آهکی، به صورت یک ظرفیتی ZnOH جذب می شود.
نقش های کلیدی سولفات روی در گیاهان
نقش های کلیدی سولفات روی در گیاهان شامل موارد زیر می باشد:
1- تحریک جوانه زنی بذرها: عنصر روی، در بسیاری از سیستم های آنزیمی گیاه نقش کاتالیزور فعال کننده یا ساختمانی دارد. فعالیت آنزیم هایی مثل آنزیم های مرتبط با هورمون رشد (آکسین) را افزایش می دهد و فرآیند جوانه زنی بذر را تقویت می کند. بنابراین توصیه می شود در بذر مال کردن بذور گیاهان زراعی در قبل از کشت از کودهای روی استفاده گردد. در محصولات زراعی مانند گندم و برنج، مصرف سولفات روی در مرحله پیش از کاشت باعث جوانه زنی یکنواخت تر و رشد اولیه قوی تر می شود.
2- بهبود رشد و توسعه ریشه: ریشه ها برای رشد و توسعه نیاز به عناصر غذایی دارند. روی در تولید و تخریب پروتئین ها نقش دارد. روی باعث افزایش غالبیت جوانه انتهایی، رشد طولی و قد بلندی گیاه (افزایش فاصله میانگره ها در ساقه) شده و به توسعه سلول های ریشه کمک می کند و جذب سایر مواد مغذی مثل فسفر و آهن را بهبود می بخشد. وجود غلظت مناسب قابل جذب روي در مراحل اولیه رشد گیاه براي دستیابی به عملکردي مناسب و باکیفیت، ضروري است. در کشت سبزیجاتی مثل هویج و سیب زمینی، استفاده از سولفات روی در خاک، به رشد عمیق تر و قوی تر ریشه ها کمک می کند.
3- افزایش تولید کلروفیل و فتوسنتز: روی در سنتز کلروفیل و عملکرد فتوسنتز نقش مستقیم دارد. کمبود روی سبب زردی برگ ها، کاهش فتوسنتز و در نتیجه کاهش رشد گیاه می گردد. در درختان میوه مانند سیب و مرکبات، استفاده از کود سولفات روی باعث افزایش سبزینگی برگ ها و رشد قوی تر می شود.
4- تحریک و تقویت گلدهی و تشکیل میوه: روی باعث تقویت و رشد دانه گرده می شود و در گرده افشانی و لقاح و تشکیل میوه نقش به سزایی برعهده دارد. روی همچنین باعث تحریک تولید هورمون هایی مثل آکسین می شود که در رشد گل و میوه زایی نقش دارند. از این عنصر در ترکیب کودهای فروت ست و یا به تنهایی به صورت سولفات روی یا کلات روی به صورت محلولپاشی برای افزایش گلدهی، تولید میوه و در نتیجه بهبود عملکرد کمی و کیفی محصول در قبل از تورم جوانه ها در اواخر زمستان بر روی درختان میوه استفاده می شود.
5- افزایش مقاومت به تنش ها: روی به گیاه کمک می کند در برابر تنش هایی مثل خشکی، سرما و شوری خاک مقاومت بیشتری نشان دهد. در مناطق سردسیر، استفاده از کود سولفات روی در مزارع کلزا و چغندر قند، مقاومت گیاه به سرمازدگی را افزایش می دهد.
مزایای استفاده از سولفات روی
- افزایش عملکرد محصول 20-30 درصد افزایش عملکرد در محصولاتی مانند برنج و گندم گزارش شده است.
- بهبود کیفیت میوه، طعم و ماندگاری بهتر در میوه هایی مثل مرکبات و انگور.
- پیشگیری از کمبود روی در خاک های فقیر از نظر مواد معدنی که از کاهش رشد جلوگیری می کند.
کمبود روی و علائم آن در گیاهان روی
غلظت هاي بالاي کلسیم و خاک های آهکی و یا شنی باعث کاهش جذب روی می گردند. خصوصيات فيزيکوشيميايي خاک هاي آهکي به گونه اي است که ظرفيت بالايي براي تثبيت عناصر غـذايي نظيـر فـسفر، آهـن و روي و کاهش قابليت جذب آنها توسـط گيـاه دارد. کاهش عنصر روی همچنین سبب کاهش (ایندول استیک اسید) هورمون اکسین (تجزیه) و افزایش اسید آمینه تریپتوفان و همچنین کاهش متابولیسم جیبرلیک اسید) هورمون جیبرلین می شود.
علائم کمبود روی در گیاهان
علائم کمبود روی می تواند در گونه های مختلف گیاهی به شکل موارد زیر و به صورت متفاوت نشان داده شود که شامل موارد زیر می باشد:
- کلروز برگ های بالایی،
- کوچک ماندن سطح برگ ها،
- کوتاه شدن میانگره ها روی ساقه ها،
- مجتمع شدن برگ ها انتهای شاخه ها،
- ریزش قبل از موعد برگ،
- شکنندگی پوست درخت،
- کاهش هورمون اکسین و ریزش گل ها،
- ریز شدن میوه ها،
- ریزش قبل از رسیدن میوه ها
کمبود روي در مرکبات
کمبـود روي ابتدا در رشد قسـمت هـاي انتهـایی ظـاهر می شود. اندازه برگ و همچنین طول شاخه هاي انتهایی کاهش مـی یابـد. در مراحل متوسـط کمبـود، بـرگ هـاي بالغ داراي رگبرگ هاي سبز با نوارهاي سبز در طول رگبرگ هاي میانی و رگبرگ هاي اصـلی هستند. همچنین نواحی بین رگبرگی، رنگ روشن تر و ظاهري لکه مانند پیدا می کنند. ویژگی دیگر کمبود روي، تمایل درختان به تولیـد بـرگ هـاي کوچـک و دراز است. با تشدید کمبود، کلروز برگ ها بیشتر شده و برگ ها کـاملا زرد یـا سـبز متمایـل بـه زرد و رگبرگ میانی متمایل به سبز شده و گاهی اوقات لکه هاي سبز در سـطح بـرگ ظـاهر مـی شـود، خشکیدگی سرشاخه ها افزایش می یابد و درختان تقریبا بدون میوه می شوند. میوه ها، روي حاشیه خارجی درخت ظاهر می شوند که اندازه کوچک، پوست نازك، بد شکل با گوشت خشک و بی مزه، اسیدیته و ویتامین ث پایین دارنـد و عملکـرد در شرایط کمبود شدید روي، به شدت کاهش می یابد.
زمان مصرف کود سولفات روی
در زراعت: در هنگام کاشت، افزودن سولفات روی به خاک یا بذرمالی، رشد اولیه گیاه را تقویت می کند. همچنین استفاده از کودهای حاوی روی در مرحله رشد رویشی محلول پاشی در این مرحله باعث افزایش رشد برگ و ساقه می شود.
در باغبانی: در اوایل فصل رشد در زمان متورم شدن جوانه ها در زمستان به صورت محلول پاشی یا چالکود استفاده می شود. در مرحله گلدهی و میوه دهی نیزسبب تقویت کیفیت میوه و افزایش مقاومت گیاه می گردد.
نحوه مصرف کود سولفات روی
شکل غالب و رایج روي مصرفی در کشور، سولفات آبدار روي است. در موارد ویژه، می توان از محلولپاشی کلات روي NaZnEDTA استفاده کرد.
روش استفاده از کودهای روی
استفاده از سولفات روی با روش چالکود و محلولپاشی نسبت به روش پخش سطحی، ميـزان کلروفيـل، سـطح متوسـط بـرگ هـا و رشـد سرشـاخه هـاي جديـد و در نهایت عملکـرد محصول را افزایش می دهد. همچنین طبق تحقیقات صورت گرفته، کـاربرد خـاکي کود روي به دلیل نفـوذ عميـق ريـشه گياهان و تحرک بسيار کم روي در خاک تاثیر کمتری نسبت به روش محلولپاشی دارد. بـا ايــن حـال روي جـذب شـده از طريــق محلول پاشي نمي تواند به آسانی در گياه حرکت کند و لازمه آن تکرار محلول پاشي است. محلولپاشـي نيـز بـه طـور موقت نياز گياه را برطرف مي کند و نمي تواند کمبود روي ريشه را کاملا برطرف کند.
در تحقیقاتی با کاربرد خاکي و محلول پاشي سولفات و کلات روي، غلظـت روي در بـرگ پسته را افـزايش نشان داد در حـاليکـه روي خنـداني میوه پسته به علت حرکت محدود و کم آن در گیاه تـأثيري نداشت. يکي از دلايل کـم تحـرک بـودن روي، ظرفيت بالاي بـرگ در نگـهداري روي و خـودداري از انتقال آن به ساير قسمت هاست.
نتیجه گیری
عنصر روی یکی از عناصر کم مصرف ولی بسیار ضروری و مهم در تغذیه گیاهان در مراحل مختلف رشد به خصوص رشد زایشی بوده که به میزان کم مورد نیاز است كه كمبود آن در خاك هاي آهكي به علـت جـذب سـطحي بـر روي رس هــا و يــا كربنــات كلــسيم شــايع اســت. برای تعیین میزان نیاز گیاه و مصرف آن علاوه بر مشاهده علائم ظاهری برای نتیجه موثرتر پیشنهاد می گردد مطابق با نتایج آنالیز آب و خاک انجام گردد. محلولپاشي روي در زمان متـورم شـدن جوانـه هـاي گـل (اواخـر اسـفندماه) همراه با کود نیتروژن و بور باعث افزایش گلدهی و میوه دهی و در نهایت افزایش عملکرد محصول می گردد.