نماتد چیست و راه کنترل آن
مقدمه
در کشاورزی عوامل مختلفی حضور دارد که باعث بروز مشکلاتی در گیاهان می شود و یکی از مشکلات در کشاورزی حضور آفات است که نماتد ها دسته ای از این قبیل آفات هستند . این موجودات باعث کاهش کمیت و کیفیت محصولات کشاورزی می شود و با چشم غیر مسلح قابل دید نمی باشد از این رو کنترل آن ها در صنعت کشاورزی تا حدودی سخت و بسیار مهم می باشد .
نماتد چیست ؟
نماتد ها نوعی جانور پر سلولی هستند که به صورت انگل گیاهی زندگی می کنند . در واقع کلمه نماتد از ریشه یونانی به معنی نخ یا ریسمان گرفته شده است و معنی جانوری نخی شکل را می دهد . نماتد ها شاخه ای از میکروارگانیسم ها هستند که بدنی بدون مهره ، پر سلولی ، بدنی غیر بند بند ، کرمی شکل ، دارای تقارن جانبی و فاقد اندام حرکتی هستند . یکی از نکاتی که باید به آن توجه کنید این است که نماتد ها را نباید با کرم خاکی اشتباه گرفت زیرا کرم های خاکی دارای ویژگی هایی متفاوت از نماتد ها دارند و در خاک با چشم غیر مسلح قابل دید و شناسایی هستند . اغلب نماتد ها در خاک مستقر هستند و از می توانند از باکتری ها ، قارچ ، گیاهان و … تغذیه کنند . نماتد ها انگل گیاهی به صورت خارجی یا داخلی هستند . انگل های خارجی معمولا بیرون از بافت گیاه قرار دارند و با استایلت خود از مواد غذایی درون بافت گیاه تغذیه می کنند ولی برخی از این نماتد های انگلی غالبا بر روی ریشه میزبان زندگی می کنند مثل نماتد گروه meloidogyne همچین این گروه از نماتد های خسارت زا می تواند تا ناحیه استوانه ی مرکزی نیز پیشروی کنند و همین امر سبب شده که از مقاومت گیاه کم شده و نسبت به یک سری از عوامل بیماری زا همچون قارچ مولد پژمردگی آوندی مثل فوزاریوم حساسیت بیشتری نشان می دهد . نماتد یکی از گسترده ترین و متنوع ترین گروه جانوری می باشند که دارا ی 6 مرحله زندگی هستند و شامل چرخه زندگی تخم ، 4 مرحله لاروی و مرحله بلوغ می باشد که از نظر نوع و گونه ، بعد از حشرات در ردیف دوم قرار دارند و بر اساس گزارش هایی که در سال 2001 انجام شد حدود 26600 گونه شناسایی شده اند ( حدود 3 درصد کل نماتد ها ) .
مهم ترین نوع نماتد کدام است ؟
یکی از بیش ترین انواع نماتد هایی که بیشتر شایع است نماتد مولد ریشه گرهی می باشد . نماتد ریشه گرهی یکی از مهم ترین نماتد های شناخته شده در جهان و ایران است و خسارت بسیار زیادی به محصولات کشاورزی وارد می کند . دامنه میزبانی این نماتد بسیار وسیع و گسترده بوده و به محصولاتی که در زراعت ، سبزی و صیفی و حتی برخی درختان میوه و زینتی می تواند خسارت وارد کند . یکی از عواملی که در حجم گسترش این نماتد موثر است ، عدم آگاهی از آلوده بودن خاک سبب شده که کشت گیاهان حساس در زمین ها صورت گرفته و از طرفی استفاده از ادوات شسته نشده و کنترل نکردن آبیاری و طریقه آبیاری ، لارو های نماتد را در سطح خاک پخش کند .
انواع نماتد
نماتد ها بر اساس فرم و شکل بدن و نوع استایلت آن ها به دسته های مختلفی تقسیم می شوند و هر کدام از این دسته بندی ها می تواند خسارت زا باشد . نماتد ها بر اساس فرم و شکل ظاهری آن ها را می توان به چند دسته تقسیم بندی کرد که شامل
- به صورت نخی شکل : بدن به صورت استوانه ای و در تمام طول بدن یکسان است
- دوکی شکل : قطر بدن در وسط بیشتر از طرفین می باشد مثل نماتد گالی گندم
- حجیم و باد کرده : این دسته از نماتد ها دارای بدنی تخم مرغی شکل و گرد هستند و لارو های ماده ساکن می باشند
- سوسیسی شکل : این دسته از نماتد ها دارای بدنی کوتاه و قطور است و ابتدا و انتهای بدن آن ها باریک بوده و در امتداد آن قطور می شود
طول بدن نماتد ها
نماتد ها دارای طول بدن متفاوتی هستند اما از حدود 82 میکرومتر تا 4/8 متر ( نماتد انگل نهنگ ) می باشد . کوچک ترین نماتد به طول 200 میکرومتر و بلند ترین آن با طول 12 میلی متر گزارش شده است .
خسارت نماتد ها
از بین گونه های نماتد ها حدود چند صد گونه نیز شناسایی شده که از گیاهان تغذیه می کنند . شیوه تغذیه نماتد ها بدین گونه است که استایلت ( میله ای دهانی که با آن تغذیه می کنند ) سوزنی و سرنگ مانند خود را از مواد تغذیه ای گیاه دریافت می کنند و در نهایت سبب ضعف و زردی و پژمردگی گیاه می شود . قابل ذکر است که نماتد ها گاهی می تواند تا 18 سال نیز در خاک باقی بماند و به علت نوع پراکندگی آن ها در زمین بسیار مهم است که جمع آوری خاک جهت نمونه برداری به صورت اصولی و دقیق انجام بشود . خسارت سالانه حاصل از منابع غذایی اصلی مثل غلات ، بقولات و یا حبوبات ، سیب زمینی و… حدود 11 درصد گزارش شده و در محصولاتی همچون سبزی ، صیفی و میوه ها در حدود 14 درصد می باشد . بر اساس برآورد جهانی نماتد های انگل گیاهی به طور متوسط سبب کاهش 12/3 درصد کاهش محصول می شوند که ارزش اقتصادی خسارت ناشی از آن ها حدود 100 میلیارد دلار می باشد .
علائم خسارت نماتد
نماتد های خاکزاد با تغذیه از ریشه توانایی گیاهان را در جهت جذب آب و مواد غذایی و عناصر مورد نیاز گیاه کاهش می دهد که این امر سبب ایجاد پژمردگی و رنگ پریدگی گیاه ، کوتولگی بوته و… می شود که در صورتی نماتد مولد گره ریشه باشد ، بر روی ریشه های گیاه به صورت پراکنده گال ها و تورم هایی را می توان دید که از مشخصه بارز نماتد ریشه گرهی یا نماتد مولد گال ریشه است .
کنترل نماتد ها
نماتد ها در خاک تقریبا به صورت بی تحرک حضور دارند و جالب است بدانید که لارو های این گونه جانوری می تواند مقاومت بالایی را در برابر شرایط از خود نشان دهد به گونه ای که حتی در صورت عدم وجود میزبان مناسب ، قادر به بقا در خاک به مدت دو الی پنج سال است . از این رو باید پیشگیری های لازم را انجام داده و در صورتی که به بروز نماتد اطمینان نداشتید می توان از آزمایشگاه های آب و خاک کمک بگیرید . برخی از روش هایی که در پیشگیری و یا کنترل نماتد می تواند موثر باشد شامل :
- استفاده از روش کشت های تلفیقی
- جلوگیری کردن از ورود آب از زمین و مناطق آلوده به خاک مناطق سالم ( آبیاری غرقابی و روان آب )
- جلوگیری از انتقال خاک آلوده به منطقه سالم توسط ادوات آلوده و سایر عواملی که می تواند آلودگی را منتقل کنند
- کنترل علف های هرز و حذف بقایای آلوده گیاهی
- درصورت مصرف کود های دامی تاکید بر الزام استفاده از کود های دامی نپوسیده باشد
- تناوب زراعی همچون آیش تابستانه ، آفتاب دهی خاک ،
- ضد عفونی خاک با استفاده از سموم مناسب و استفاده از پوشش پلاستیکی بر روی سطح زمین جهت ایجاد گرما و حذف نماتد خاک
- اصلاح خاک با مواد ارگانیک
- سرما یا کاهش دمای خاک نیز بر روی جمعیت نماتد ها اثر گذار است
- استفاده از سم نماتد کش قوی و موثری همچون متام سدیم
نتیجه گیری
نماتد ها از جمله جانورانی هستند که با چشم قابل دیدن نیستند و پراکندگی آن ها در خاک به صورتی است که در یک قسمت خاک می تواند به طور مثال 20 عدد باشد و در قسمتی دیگر از خاک همان خاک مزرعه 100 نماتد باشد به همین دلیل جمع آوری نمونه خاک و یا کنترل آن ها بسیار دشوار است . نماتد جزو دسته مهمی است که در کشاورزی مورد توجه قرار می گیرد . بنابر این با پیشگری و رعایت بهداشت مزرعه می توان از بروز احتمالی نماتد ها جلوگیری کرد .
منابع معرفی انواع نماتد ها و سموم نماتد کش
برای اطلاع از قیمت و خرید کود و سموم کشاورزی نهاده راز خرم و دیدن مطالب به روز کشاورزی به اینستاگرام شرکت نهاده راز خرم مراجعه کنید.