تمامی گیاهان برای رشد و باردهی خوب به تغذیه اصولی و یک سری عناصر نیاز دارند و مقدار نسبی این عناصر در محصولات، مناطق و سن گیاه متفاوت است. در واقع هر کدام از این عناصر نقش مهمی در گیاه دارند. درخت پسته یکی از مهمترین محصولات باغی و لوکس ایران است که تولید بهینه و پایدار آن در گرو تأمین نیازهای غذایی درختان است. کمبود عناصر غذایی، چه عناصر پر مصرف ماکرو و چه عناصر کم مصرف میکرو، تأثیرات منفی قابل توجهی بر رشد، عملکرد و کیفیت پسته می گذارد. علائم و مشخصات کمبودها معمولا به صورت علائمی مانند تغییر رنگ برگ ها، کاهش رشد شاخه ها، ریزش جوانه های گل و میوه و در نهایت کاهش کمی و کیفی محصول ظاهر می شود. از این رو شناخت دقیق این علائم و اقدامات به موقع مانند کوددهی مناسب، از خسارات اقتصادی این محصول حساس جلوگیری می کنند.
علائم کمبود عناصر در پسته
پسته از جمله درختانی است که می تواند نسبت به خاک با مقدار شوری خاک معین مقاومت داشته باشد. با توجه به شرایط خاک های مناطق پسته خیز ایران، اغلب آن ها شور و قلیایی هستند. از این رو جذب برخی عناصر غذایی با محدودیت مواجه می شود که باعث بروز علائمی روی برگ و میوه می شود.
عناصر غذایی اصلی و ثانویه در درختان پسته شامل نیتروژن، فسفر، پتاسیم، آهن، روی، کلسیم، بر و منیزیم هستند و نقش های ضروری در سوخت و ساز و سایر فعالیت های گیاه دارند. این عناصر به دو گروه عناصر پرمصرف نیتروژن، فسفر، پتاسیم و عناصر ثانویه مانند گوگرد، کلسیم و منیزیم و عناصر کم مصرف مانند آهن، روی، منگنز، مس و بور تقسیم می شوند. کودهایی نظیر نیترات کلسیم، اوره فسفات، کلسیم بور، سولفات مس در تغذیه پسته موثر هستند و عملکرد فرایند تولید میوه را بهبود می بخشند. علائم و راه تشخیص کمبود هر کدام از این عناصر با یکدیگر متفاوت است.
تشخیص علائم کمبود عناصر
همانطور که ذکر شد درخت پسته برای رشد و نمو خود به عناصر مختلفی نیاز دارد. هر یک از این عناصر نقش مهمی در رشد و سلامت گیاه دارند. علائم کمبود این عناصر شامل موارد زیر می شود:
علائم کمبود نیتروژن در پسته
عنصر نیتروژن، یک عنصری ضروری برای رشد گیاهان است که موجب تسریع فرایند رشد و افزایش عملکرد محصول می شود. از این کود به خصوص در ابتدای فصل رشد استفاده می شود. (باید توجه داشت در زمین هایی که دچار شوری خاک هستند، نباید بدون نظر کارشناس از این کود استفاده کرد). همچنین نیتروژن در ساخت بسیاری از مولکول های درشت از جمله پروتئین ها، آمینو اسید، آنزیم ها و… موثر است. به طور کلی کمبود نیتروژن موجب رنگ پریدگی برگ ها و زدی آن ها به خصوص در برگ های پیر، کاهش گل و میوه، کوچک ماندن برگ و باریک شدن ساقه و شاخه، کاهش رشد، زرد و کوچک شدن برگ ها و ریزش پیش از موعد برگ ها می شود.
علائم کمبود فسفر در پسته
عنصر فسفر نقش مهمی در رشد گیاه به خصوص رشد و توسعه ریشه دارد و یکی از عناصر ضروری و پرمصرف می باشد. فسفر نقش مهمی در فتوسنتز، جوانه زدن بذر، تشکیل دانه و میوه (برای تقسیم سلول و رشد بافت ها) دارد. مهم ترین نقش فسفر در فرایند تولید و انتقال انرژی و به عنوان یک عنصر ساختمانی در ساخت اسیدهای نوکلئیک است. فسفر را معمولا در ابتدای فصل رشد جهت بهبود ریشه دهی و تقویت القای گلدهی موثر استفاده می شود. علائم کمبود فسفر به طور کلی شامل کاهش رشد و نمو ریشه، کاهش رشد بخش های هوایی، نرم شدن میوه، کاهش تولید مفید محصول، ارغوانی شدن برگ ها، تجمع مواد قندی در برگ ها و ریزش برگ های پیر می شود.
علائم کمبود پتاسیم در پسته
عنصر پتاسیم سومین عنصر مهم و ضروری است که موجب افزایش وزن و رشد و طعم بهتر میوه می شود و می تواند اثر فتوسنتز را بهبود ببخشد. همچنین در تسهیل نفوذ آب در سلول های گیاهی (با کنترل عمل باز و بسته شدن روزنه های برگ هنگام تبخیر و تعرق)، فعال نمودن آنزیم ها و انتقال مواد ساخته شده گیاهی، جذب ازت، فسفر، سنتز یا ساخت نشاسته و پروتئین های ضد تنش موثر است. از عنصر پتاسیم در زمان رشد رویشی و پر شدن و درشت شدن دانه و سایزگیری گل و میوه استفاده می شود. به طور کلی کمبود پتاسیم در گیاه موجب سوختگی حاشیه برگ های مسن، ایجاد حساسیت در پسته، کاهش کیفیت پسته و بالا بردن درصد پوک بودن مغز پسته، کلروز و زردی در برگ و کاهش گل و میوه می شود.
علائم کمبود پتاسیم در پسته
عنصر آهن، یکی از عناصر غذایی کم مصرف اما مهم است که موجب سبزینگی گیاه و تولید کلروفیل، تنفس گیاه، بهبود فتوسنتز، ساخت آنزیم های گیاهی و افزایش زودرسی محصول می شود و می تواند به عنوان محرک رشد عمل کند. کمبود این عنصر موجب زردی در بین رگبرگ ها به خصوص در برگ های جوان و کاهش رشد طولی گیاه می شود. از این رو مصرف کود آهن قبل از گلدهی پسته توصیه می شود.
نقش کلسیم در رشد درخت پسته
عنصر کلسیم نیز از دیگر عناصری است که در پسته مورد استفاده قرار می گیرد. این عنصر در تشکیل دیواره و غشا سلولی جهت انعطاف پذیری گیاه، حفظ استحکام و کیفیت میوه، افزایش مقاومت بافت ها و در نتیجه جلوگیری از ایجاد بیماری های فیزیولوژیکی از طریق حفظ و پایداری سلول های گیاهی، ضخامت و استحکام ساقه و تنظیم اسمزی مورد استفاده قرار می گیرد. به طور کلی کمبود کلسیم موجب کاهش عمر انبارداری میوه پس از برداشت، بد شکل شدن و چروکیدگی برگ ها یا میوه، کاهش مقاومت گیاه، کاهش تولید میوه و کاهش مقاومت پوست استخوانی پسته می شود. معمولا این عنصر را در زمان تورم جوانه پسته، عدسی شدن میوه و پس از برداشت پسته استفاده می کنند.
کمبود منگنز در پسته
عنصر منگنز یکی دیگر از عناصر مهم است که در ساخت پروتئین ها، کربوهیدرات ها، آنزیم ها و چربی ها موثر است. بخش عمده آن در برگ ها و ساقه وجود دارند. منگنز در گیاه در سیستم های ترکیبی مانند تولید کلروفیل نقش دارد. این عنصر می تواند جایگزین وظایف منیزیم در گیاه شود. کمبود منگنز به طور کلی موجب زردی بین رگ برگ های جوان، کاهش توقف رشد و باریک و ضعیف شدن برگ ها می شود و در برخی موارد امکان دارد لکه هایی روی برگ دیده شود.
زمان مصرف برخی عناصر در پسته
به طور کلی زمان مصرف عناصر در گیاهان بسیار مهم است؛ چرا که رابطه مستقیمی در جذب و عملکرد موثر آن ها دارد. بهترین زمان مصرف عنصر نیتروژن، فسفر، کودهای میکرو ریز مغذی و فروت ست ها در ابتدای فصل رشد رویشی پسته است. به این صورت که فروت ست را در زمان تورم جوانه های پسته، کود حاوی فسفر در ابتدای فصل رشد رویشی پسته و کودهای میکرو ریز مغذی مانند منیزیم، منگنز، آهن، بور و کلسیم (بسته به نوع عنصر) در ابتدای رشد قبل از گلدهی پسته و به خصوص در زمان عدسی شدن پسته بهتر است استفاده کرد. می توان از این عناصر به صورت محلول پاشی، اما با مراقبت و احتیاط لازم استفاده کرد.
بهترین زمان مصرف کودهایی مانند کلسیم یا ترکیب کلسیم بور در پسته در مرحله تورم جوانه ها، مرحله عدسی شدن میوه و حتی پس از برداشت پسته است. توجه کنید که کمبود بر را با خسارت ناشی از آفات اشتباه نگیرید؛ چرا که علائم کمبود بور می تواند به صورت پیچیدگی و تغییر شکل میوه و حاشیه برگ و فنجانی شدن آنها ظاهر شود. کمبود این عنصر موجب عدم خوشه بندی و پوکی میوه، کاهش فاصله میانگره و رنگ پریدگی دربرگ و کاهش رشد می شود.
جمع بندی
تغذیه کودی در پسته بسیار ضروری و مهم است؛ چرا که می تواند به تولید میوه باکیفیت و با تناژ بالا کمک کند. ککمبود عناصر غذایی در پسته نه تنها موجب کاهش کیفیت میوه می شود؛ بلکه باعث ایجاد خسارت اقتصادی به باغدار می شود. پسته از جمله درختان حساس در مصرف عناصر است؛ از این جهت کنترل کمبود عناصر در پسته نیازمند به برنامه تغذیه اصولی و دقیق است.